با تمام قوا داشت به درس گوش می داد ولی همچنان قطره های ریز اشک از کنار چشمانش سرازیر بود. مقاومت می کرد تا به هق هق نیفتد و در این ضمن تلاش می کرد تا چیزی از درس را هم از دست ندهد. سعی می کرد خودش را محکم نشان دهد ولی تا حدی یارای مقاومت داشت. شخصیتش نه اجازه می داد که واقعاً گریه کند و نه می توانست جلوی ناراحتی خودش را بگیرد، در شرایط سختی به سر می برد. ولی در همین شرایط باز هم سعی می کرد به درس گوش دهد.

امروز صبح همان ابتدا که وارد حیاط مدرسه شدم به سویم دوید و خبر از امتحان ثلث ریاضی اش گرفت. اضطراب در چشمانش موج می زد، نفس نفس می زد، مانند همیشه پاسخش را موکول کردم به کلاس، می خواست خواهش کند ولی جلوی خودش را گرفت و رفت. شخصیت عجیب ولی دوست داشتنی ای داشت.از همان زمان ورود به کلاس نگاه سنگینش را می توانستم احساس کنم، من هم همچون او دچار اضطراب شدم و نمی دانستم چگونه باید با او برخورد کنم.

کل کلاس دوازده نفر بودند که سه نفر تجدید شده بودند. وقتی نمره ها را می خواندم زیرچشمی واکنش آنها را زیر نظر داشتم. نکته جالب این بود که تعدادی از آنها که نمره قبولی گرفته بودند، مثل حرکات بعد از گل فوتبال واکنش نشان می دادند، البته بی صدا!! وقتی نمره آنانی را که قبول نشده بودند را خواندم واکنش آنها هم جالب بود. انگار نه انگار و همچنان لبخند بر لبانشان جاری بود، یکی نمره نهایی اش ۳ شده بود و دیگری کمی زحمت کشیده بود و ۵ گرفته بود، ولی حتی اثر کوچکی هم از ناراحتی در چهره هایشان مشاهده نمی شد. این حد از بی خیالی واقعاً عجیب است.

سعید آخرین نفر دفتر نمره بود. با توجه به شرایطی که داشت دل خواندن نمره اش را نداشتم. مستمر با کمی ارفاق ۱۰ شده بود ولی امتحان ثلث را ۸گرفته بود، با این احتساب نمره کارنامه اش ۹ می شود و این یعنی تجدید. چاره ای نبود باید نمره اش را به او می گفتم، وقتی نمره اش را خواندم همانطور که ایستاده بود ماند و چند لحظه ای فقط زل زد به من. احساس سنگینی ای که می کرد را من نیز احساس کردم. تحملش برای من سخت بود چه برسد به او که نوجوانی بیش نیست.

وضعیت سعید مرا هم بهت زده کرد. نه به آن دو نفر دیگر که نمره نگرفتن برایشان هیچ اهمیتی نداشت و نه به سعید که این اتفاق برایش بسیار سنگین بود. نفس های به شماره افتاده اش را می شنیدم و همین نفس کشیدن را برای خودم هم سخت می کرد. باید به فکر چاره ای می بودم ولی با توجه به این که تمام نمرات را کاملاً شفاف به بچه ها گفته بودم نمی توانستم تغییری بدون دلیل انجام دهم. نه راه پیش داشتم و نه راه پس. هیچ راهی برای کمک به سعید نبود.

بعد از خواندن نمره ها با بچه ها صحبت کردم تا عزمشان را جزم کنند برای ثلث دوم و این کمبودها و نقصان ها را جبران کنند. به آنها گفتم همه چیز را باید از دوباره شروع کرد تا به نتیجه رسید. بیشتر این صحبت ها برای سعید بود تا کمکش کنم از این وضعیت بحرانی خارج شود. می بایست امید به آینده را برایش زنده می کردم. باید می فهمید که با تلاش بیشتر می تواند مشکلاتش را حل کند.

در بین صحبت هایم وقتی به چهره بچه ها نگاه می کردم تا حدی می شد فهمید که بسیاری از آنها تصمیم به تغییر را گرفته اند ولی به جرات تنها کسی که به تمام حرف هایم به دقت گوش می داد، سعید بود. اشک هایش را پاک کرد و به نگاهی نافذ مرا می نگریست. در طول ثلث دوم باید بیشتر حواسم به سعید باشد و او را بیشتر پای تخته ببرم تا بهتر یاد بگیرد، تنها راه کمک به سعید این است که بتواند ریاضی را حل کند.

در دفتر مدرسه، لیست را به مدیر تحویل دادم و تا خواستم بنشینم مدیر کنارم آمد و در مورد وضعیت بد خانوادگی سعید توضیحاتی داد. پدر و مادرش به شهر می رفتند و کارگر رستوران بودند و سعید همراه تنها مادربزرگش در خانه می بایست از خواهر شش ساله اش هم مراقبت کند. ضمناً در ایام تعطیل و تابستان خود نیز سر کار می رفت تا بتواند خرج مدرسه اش را تا حدی در بیاورد. تازه از آن بهت رفتار سعید بیرون آمده بودم که این صحبت های آقای مدیر حالم را دگرگون کرد. تمام زنگ تفریح در خودم بودم و با خودم کلنجار می رفتم، حتی یک لقمه صبحانه هم نخوردم. چنان درگیر سعید بودم که هیچ چیز برایم اهمیت نداشت.

همه همکاران که به کلاس رفتند، به آقای مدیر گفتم می خواهم تصمیم سختی بگیرم، تصمیمی که تا کنون حتی به آن فکر هم نکرده ام. تصمیمی که با تمام آرمانهایم متناقض است، تصمیمی که هیچ گاه از ته دل دوست نداشتم بگیرم ولی حالا دیگر چاره ای نیست. باید به سعید ۲ نمره در مستمر اضافه کنم تا با نمره ۸ برگه بتواند قبول شود. این کار برای من از خوردن جام شوکران هم سخت تر است. در طول نوبت کلی فعالیت و تمرین و امتحان و تکلیف و. . .  از بچه ها خواسته ام و بر اساس آنها نمره داده ام، اضافه کردن نمره بدون انجام کار مثبت برایم حکم مرگ را دارد.

آقای مدیر کمی فکر کرد و گفت: با توجه به شناختی که از شما در همین چند ساله پیدا کرده ام، حساسیت شما در این موضوع خیلی زیاد است. آن قدر دقیق و ماشین حسابی عمل می کنید که جایی برای این تغییرات نمی ماند، حالا که می خواهید این تصمیم سخت را به انجام رسانید، بهتر است از سعید یک تعهد کتبی محکم بگیرید. چقدر این فکر آقای مدیر خوب بود، واقعاً تجربه همیشه حرف اول را می زند.

سعید را از کلاس فراخواند و آمد و لرزان مقابل آقای مدیر ایستاد. مدیر بر روی یک برگه کاغذ متنی نوشت و به سعید داد و گفت: آن را بلند بخوان و بعد امضا کن. سعید اول اصلاً نمی داست چه خبر است، فقط آقای مدیر را نگاه می کرد. به کنارش رفتم و گفتم نگران نباش و نوشته روی کاغذ را بخوان. هنوز تعجب و ترس در او بود ولی به هر زحمتی بود، با صدای لرزان شروع کرد به خواندن.

اینجانب سعید**** ، فرزند عباس دانش آموز کلاس دوم راهنمایی مدرسه *****، تعهد می دهم که نمره ریاضی ثلث بعدی من از ۱۲ کمتر نباشد و گرنه هم مدیر و هم دبیر ریاضی می توانند هر اقدامی انجام دهند.

مات و مبهوت فقط ما را نگاه می کرد و مانده بود چه بگوید. نمی دانست چه کار باید کند، کاملاً معلوم بود که از هیچ چیز سر درنیاورده است، البته حق هم داشت. تعهد نامه ای را امضا کرده است که مربوط به ثلث دوم است. فکر کنم تا به حال اصلاً تعهد نامه امضا نکرده است. می خواستم توضیح بدهم که خود آقای مدیر گفت: این برگه تعهد را امضا کن و در این مورد هم با هیچ کس حرف نزن. آقای دبیر ریاضی با خواهش های بسیار من قبول کرده است ۲ نمره قرضی به تو بدهد تا در این ثلث قبول شوی، فقط یادت باشد ثلث بعدی نباید کمتر از ۱۲ بشوی، چون دو نمره بدهکاری و باید پس بدهی.

بر بهتش افزون شد و علاوه بر نداشتن قدرت تکلم، یارای ایستادن هم نداشت و بر روی صندلی کنار دیوار ولو شد. باز هم اشک های همچون مرواریدش بود که از چشمان کوچکش می غلطید و می درخشید و پایین می آمد. حیران شده بود و پریشان ولی این بار از شوق، می شد به راحتی از چهره و چشمانش فهمید. خیلی دلم برایش سوخت، امروز چقدر برای او سخت گذشته بود ولی حالا می تواند کمی نفس راحت بکشد.

ذوق و شوقی داشت که قابل وصف نیست، برگه تعهد را امضا کرد و تحویل آقای مدیر داد. امضایش چند خط اریب و منحنی بود، فکر کنم تا به حال امضا نکرده بود و نمی دانست چطور باید امضا کند. بعد رو به من کرد و با همان لحن کودکانه قول داد که ثلث بعد نمره ی بهتر از ۱۲ بگیرد. آقا خیلی ممنون بود که پشت سر هم می گفت، آن قدر گفت که از حد گذشت و آقای مدیر با عتاب به او گفت: بس است دیگر، برو و بیشتر به فکر درست باش تا دیگر این همه بلا سرت نیاید. خداحافظی کرد و دوان به سمت آبخوری رفت و آبی به سرو صورتش زد و چند قدمی هم در حیاط راه رفت تا حالش بهتر شود و بعد به کلاس رفت.

مانده بودم که آیا کاری که انجام دادم درست بوده؟ آیا این با عدالت همخوان است؟ آیا قانون را زیر پا گذاشته ام؟ در شغل ما اینجا ها  بزنگاه است که گرفتن تصمیم درست در آن بسیار سخت است. اگر بدون دلیل نمره ای به دانش آموزی اضافه شود احتمال این که دانش آموز تلاش را رها کند بسیار است. دیده ام بعضی از همکاران بدون توجه به فعالیت های کلاسی یا امتحانات در آخر نوبت نمره ای قبولی برای بچه ها ثبت می کنند و هر گاه علت را پرسیدم در جواب گفته اند که فقط از روی دلسوزی بوده است.

فرایند آموزش بدون سنجش ممکن نیست. در سنجش است که اهداف تعیین شده مورد ارزیابی قرار می گیرند. نمره وسیله ای است برای نشان دادن وضعیت دانش آموز که آیا مفاهیم را آموخته است یا خیر؟ در آزمون های تراکمی که هدفشان تعیین ارتقا دانش آموز به مرحله بعد است، نمره ۱۰ مرز است و شاخصی است که به ناچار باید آن را پذیرفت. در اصل نمره تبدیل فرایند کیفی به کمی است و اگر قواعد آن رعایت نشود، بسیار زیان بار خواهد بود.

علاوه بر اهداف آموزشی در مدرسه اهداف رفتاری بسیار مهمی هم در این سنجش وجود دارد. مهمترین آن تلاش دانش آموز است. به عنوان مثال در درس ریاضی بعضی از اهداف رفتاری بدین ترتیب هستند: تفکر، تجزیه و تحلیل، حل مسئله ، ورزیدگی ذهن، نظم و… ولی همه اینها باید در این قالب جمع بندی شوند که دانش آموز برای رسیدن به هدف باید تلاش کند. نمره ملاک است و می تواند میزان تلاش دانش آموز را نشان دهد. اگر بی مورد به دانش آموزی ارفاق شود این هدف عمده و مهم خدشه پیدا می کند و دانش آموز برای رسیدن به هدف تلاش نمی کند.

در مورد سعید فقط امیدوار بودم که در ثلث بعد بتواند نمره اش را جبران کند تا آن هدف اصلی از دست نرود. در طول کلاس بسیار حواسم به او بود و تا وقتی مطمئن نمی شدم یاد نگرفته رهایش نمی کردم. در ثلث دوم مستمرش خوب بود، ۱۴ شد و همین تا حدی خیالم را راحت کرد. ولی بعد از برگزاری امتحان نوبت، آن قدر اضطراب داشتم که نمی توانستم حتی برگه های کلاسی که سعید در آن بود را تصحیح کنم.