وقتی از پشت وانت پیاده شدم کاملاً منجمد شده بودم، برای اولین بار تا شاهرود را در این هوای سرد پشت وانت آمده بودم، کاری که با عقل جور در نمی آید ولی من از روی ناچاری انجامش داده بودم. درست که پشت وانت با چادر پوشانده شده بود ولی از تیل آباد تا شاهرود تحمل شرایط سخت پشت وانت واقعاً غیرممکن بود. به زحمت می توانستم روی پایم بایستم، باید کمی می گذشت تا یخم آب شود. راننده تا مرا با آن اوضاع دید، با سر خداحافظی کرد رفت، حتی کرایه هم از من نگرفت، فکر کنم دلش به حال رقت بار من سوخته بود.
نزدیک غروب بود و باید سریع خودم را به ترمینال یا پلیس راه می رساندم تا بتوانم اتوبوسی پیدا کنم و به تهران بروم. از سرچشمه باید با تاکسی به میدان مرکزی می رفتم و از آنجا هم با تاکسی دیگری به ترمینال یا پلیس راه، آن قدر خسته بودم که فقط دوست داشتم یک جای نسبتاً گرم گیر بیاورم و بخوابم. وقتی در تاکسی نشستم در همان زمان کوتاه رسیدن به میدان مرکزی چرتی زدم که اندکی در بهبود وضعیتم تاثیر داشت. باورش برای خودمم هم سخت بود که در تاکسی خوابیده بودم.
در میدان مرکزی شاهرود پیاده شدم و به سمت دیگر میدان به راه افتادم، در حال خودم بودم و به این فکر می کردم که خدا کند زود اتوبوس گیرم بیاورم تا بتوانم جانانه بخوابم. البته رفتن با قطار هم به ذهنم رسید ولی احتمال این که بلیط باشد خیلی کم بود و همان بهتر بود به ترمینال یا پلیس راه بروم. در همین حین صدایی توجهم را به خودش جلب کرد، پیرزنی بود که کنار پیاده رو روی پله مغازه ای که بسته بود نشسته بود و مرا به سوی خودش می خواند.
فکر کردم گدا است و حتماً می خواهد از من کمکی بگیرد، معمولاً به این جور افراد اعتنایی نمی کنم و این نوع کمک را اصلاً قبول ندارم، دادن به پول به این افراد به جای رفع این معضل متاسفانه به اشاعه بیشتر آن دامن می زند. شاید مبلغ پولی که می دهیم اندک باشد ولی وقتی در تعداد زیاد ضرب شد مبلغی خواهد شد که دیگر نمی گذارد این افراد به کار و کوشش درست برای کسب درآمد اقدام کنند. وقتی می خواستم از کنارش رد شوم، زیرچشمی دوباره نگاهش کردم، پیرزنی بود با چهره ای بسیار مهربان و خیلی هم تمیز و مرتب، اصلاً به گدا نمی مانست. کیفی هم کنارش بود که از نویی برق می زد.
فهمیدم که اشتباه کرده ام و این بنده خدا نیاز به کمک واقعی دارد. به کنارش رفتم و سلام کردم و او هم با لحنی خسته ولی با لبخند جواب سلامم را داد و بلافاصله پرسید: قندخون بلدی؟ انتظار هر کمک یا سوالی داشتم الی این، اصلاً نفهمیدم منظورش چیست و گفتم مادر جان قند خون چی؟ کمی غرغر کرد و گفت: چند وقتی است حالم خوب نیست و دکتر رفته ام و حالا هم از پیش دکتر آمده ام، فقط نمی داند آیا دکتر برایم آزمایش قندخون نوشته یا نه؟
گفتم: مادر جان چه کار به اینها داری؟ دکتر وقتی برایتان آزمایش نوشته خودش می داند چه چیزهایی را بنویسد. نگاه معنی داری به من کرد و گفت: نه ننه، تو نمی دانی من چه می گویم. تو اصلاً می دانی قند خون چقدر خطرناک است؟ اصلاً تا به حال خودت آزمایش قند خون داده ای؟ عباس آقا همسایه ما چند وقت پیش حالش بد شد بردند بیمارستان و آنجا یک چشمش کور شد، زنش می گفت قند خونش زیاد بوده که این بلا سرش آمده. قند خون چیز مهمی است، اگر کم باشد بیحال می شوی اگر زیاد هم باشد کور می شوی، من یادم رفت به آقای دکتر بگویم برایم آزمایش قند خون بنویسد و حالا می ترسم که شاید من هم به وضع عباس آقا دچار شوم.
جوابی برای حرف هایش نداشتم، مطمئن بودم که اگر دکتر آزمایش نوشته، قند خون را هم نوشته ولی می بایست این پیرزن را متقاعد می ساختم. کنارش روی پله و در زیر نور چراغ نشستم و به ایشان گفتم دفترچه اش را بدهد تا ببینم دکتر چه چیزهایی را نوشته است. دفترچه تامین اجتماعی اش را از داخل کیفش در آورد و به من داد، از این کیف نو که جلایش چشمانم را نوازش می داد، دفترچه ای خارج شد که نویی آن بیشتر جلوه می کرد. آن قدر تمیز بود که انگار تا به حال استفاده نشده است. به نظر این اولین باری بود که این پیرزن به دکتر رفته بود، ولی وقتی ورق می زدم چند تایی نمانده بود تمام شود، این پیرزن چقدر مرتب و دقیق و تمیز است.
یک راست به صفحه آخری که چیزی در آن نوشته شده بود رفتم، تاریخش مربوط به امروز بود. ولی وقتی نسخه را نگاه کردم هیچ چیزی که نشان دهنده آزمایش باشد ندیدم. سونوگرافی سینه و شکم بود که دکتر برای ایشان تجویز کرده بود. تا خواستم چیزی بگویم، گفت: صفحه قبلی است، اینها سونوگرافی هستند. با تعجب پرسیدم: مادرجان سواد داری؟ لبخندی زد و گفت: نه مادرجان سوادم کجاست! ما زمانی که بچه بودیم پدرانمان نگذاشتند به مدرسه برویم، من خیلی دوست داشتم سواد داشته باشم ولی نگذاشتند.
دفترچه را از دستم گرفت و صفحه مربوط به آزمایش را آورد و به من داد و گفت: این صفحه را ببین، آزمایش را در این صفحه نوشته، بگرد ببین آزمایش قند خون هم هست؟ کاملاً درست بود و این برگه مربوط به آزمایش بود. متعجب مانده بودم این پیرزن بی سواد چه طور این ها را می داند. می خواستم بپرسم که خودش با لبخندی گفت: می دانی از کجا فهمیدم؟ وقتی دکتر داشت می نوشت اول گفت آزمایش را می نویسم و بعد گفت سونوگرافی را می نویسم، همانجا فهمیدم که صفحه اول مربوط به آزمایش است و صفحه دوم مربوط به سونوگرافی است. دقت این پیرزن و هوش و حواسش واقعاً عالی بود، من که خیلی از او جوان تر هستم مانند او این قدر دقیق نیستم.
وقتی به برگه نسخه مربوط به آزمایش نگاه انداختم، با اندکی جستجو چشمم به FBSافتاد و گفتم مادر جان قند خون را نوشته، خیالت آسوده باشد. نفس راحتی کشید و گفت: خدا پدر و مادرت را بیامرزد که مرا از نگرانی خلاص کردی، کلی غصه خورده بودم که چرا به دکتر نگفتم قند خون را بنویسد. لبخندی زدم و گفتم: دکترها کارشان را خوب می دانند و امکان ندارد آزمایشی به این مهمی را در لیست آزمایشات ننویسند.
دفترچه بیمه را به ایشان دادم و می خواستم خداحافظی کنم که دستم را گرفت و مرا به سمت کیفش برد. کمی کشمش در مشتم ریخت و گفت این چندتا را بخور تا کمی جان بگیری، معلوم است که خیلی خسته ای. کشمش ها را در جیبم ریختم و از ایشان تشکر بسیار کردم. می خواستم از ایشان جدا شوم ولی دیدم در فکر است، ناگهان رو به من کرد و گفت: قبل از این که بروی بیا نشانم بده که آزمایش قند خون چه شکلی است تا بعداً خودم بفهمم نوشته یا ننوشته، شاید از جواب آزمایش هم سر در بیاورم.
برایم خیلی جالب بود که این پیرزن بی سواد چقدر دوست دارد یاد بگیرد، از طرفی هم مانده بودم که چه طور به او باید این علامت را یاد بدهم. در دفترچه علامت FBS را نشانش دادم و گفتم: مادر جان ببین این شکلی است. دفترچه را گرفت و بالا و پایینش کرد و گفت: کدام یکی بود؟ اینجا کلی خط های کج و معوج است. راهی به ذهنم رسید، بهتر است این علامت را در کاغذی بنویسم و به او بدهم تا بتواند با مقایسه آن را بیابد و بفهمد که قند خون کدام است. از کیفم کاغذی برداشتم و با خودکار روی آن نسبتاً بزرگ FBS را نوشتم و به ایشان دادم.
کاغذ را گرفت و نگاهی عمیق به آن انداخت و بعد گفت: پس سه شکلی است، اول نفهمیدم ولی وقتی شکل ها را برایم تفسیر کرد منظورش را دانستم. با همان لحن خاصی که داشت شروع کرد برایم توضیح دادن. اولی مثل عصای پسر عذرا خانم است، بنده خدا یک پایش فلج است و عصایش همینجوری است، منظورش حرف F بود. دومی دوتا بغچه است که روی هم هستند، منظورش حرف B بود و سومی هم مثل مار می ماند که دور خودش چرخیده است و منظورش حرف S بود.
فقط توضیح کوچکی دادم که ممکن است وسطی فقط یک بغچه داشته باشد که کنار دیوار است و منظورم حرف کوچک b بود. لبخندی زد و گفت: همان بغچه برای من کافی است یا یکی یا دوتا، پس قند خون شد عصای پسر عذرا خانم با بغچه و مار. بعد کاغذ را در جیبش گذاشت و دفترچه بیمه را باز کرد و شروع کرد به جستجو در صفحه نسخه آزمایش و خیلی سریع قند خون را پیدا کرد. به من نشان داد و گفت: درست است؟ عصای بغچه مار؟
نوع یادگیری و به خاطر سپردنش مرا مبهوت کرده بود. در کلاس هایم کلی سعی می کنم با شیوه های مختلف به بچه مطالب ریاضی را یاد دهم و زیاد موفق نیستم ولی این پیرزن خودش راه هایی می یابد که یاد بگیرد و به خاطر بسپارد، یک هزارم این انگیزه را بچه های کلاس من داشتند، مشکل من در درس حل شده بود. خیلی تاسف خوردم که چرا این پیرزن سواد یاد نگرفته که اگر این چنین می شد شاید زندگی اش به کلی تغییر می کرد. به او گفتم: حافظه ی خیلی خوبی دارید، من معلم هستم و همین حالا فهمیدم که شما هم خوب یاد می گیرد و هم کاملاً به خاطر می سپارید. در حالی که داشت کیفش را برمی داشت گفت:آره پسرم، همه می گویند که من خوب یادم می ماند، خیلی شعر و داستان هم بلدم ولی حیف که سواد ندارم.
در زمان خداحافظی وقتی در پاسخ پرسش اش که خانه ات کجاست؟ گفتم که من باید به تهران بروم، خیلی تعجب کرد و بسیار اصرارم کرد که امشب را در خانه ایشان بمانم و صبح بروم. گفت: خانه ما دوتا کوچه آن طرف تر است و حاج آقا هم خانه هست. حالا که شب شده، بیا خانه ما بمان، تلفن هم داریم، به خانه تان زنگ بزن و بگو فردا می آیی.
کار به جایی کشید که دستم را گرفت و گفت: اگر نیایی ناراحت می شوم. فقط یک جمله گفتم که متقاعد شد و مرا رها کرد. گفتم: دو هفته است خانه نرفته ام و دلم برای مادرم تنگ شده است. گفت: دیدار مادر از هر چیزی واجب تر است، برو به سلامت و سلام مرا هم به مادرت برسان. خداحافظی خیلی گرمی کرد و مقدار زیادی دعا نثارم کرد و آرام آرام به راهش ادامه داد و رفت و من هم در مسیری مخالف به راه افتادم. تصمیم گرفتم ابتدا به ترمینال بروم و اگر اتوبوس نبود به پلیس راه بروم. در ترمینال که خبری نبود ولی خوشبختانه همان دم که به پلیس راه رسیدم یک اتوبوس مشهد تهران آمد و سوار شدم، نیمه خالی بود و در صندلی مناسبی نشستم.
درطول راه چشمانم در دل تاریکی که گاهی کوه ها در نور خفیف مهتاب دیده می شد به دنبال جواب این سوال می گشت که چرا روزگار این گونه است که نمی گذارد استعدادها شکوفا شوند؟ چرا تصمیم یک پدر که شاید از استعداد در زمینه مطالعه و دانش علوم انسانی بهره چندانی نبرده می تواند راه پیشرفت فرزند را در همان راه متوقف کند؟ ممکن است پدر در زمینه های مستعد باشد و فرزندش در زمینه ای دیگر، این تفاوت کاملاً عادی است، پس چگونه می تواند به خودش اجازه دهد که استعداد فرزندش را کور کند؟
چرا روزگار در بیشتر اوقات سر ناسازگاری با انسانها دارد؟ چرا عوامل خارجی این قدر در تلاش هستند که انسان ها را بیشتر در سختی غرق کنند تا خوشی؟ چرا رنج همیشه بیشتر از رفاه است؟ چرا احساس خوشبختی هر از چندگاهی به سراغ ما می آید و زیادهم ماندگار نیست؟ این پیرزن در طول سالهای متمادی عمرش چقدر زجر کشیده به خاطر این که سواد نداشته و خودش هم در این نداشتن سواد نقش عمده ای نداشته، شاید این هوش و زکاوتش گاهی از میان آن خیل عظیم رنج ها چند تایی را برطرف کرده و کمی احساس خوشبختی را نیز احساس کرده.
در تاریکی این سوالات غرق بودم و ماشین هم در تاریکی جاده به راهش ادامه می داد. تا چند ساعت دیگر این جاده به روشنایی می رسید ولی نمی دانم چندین سال باید بگذرد تا ذهنم من هم با این همه سوالات بی پاسخ به روشنایی برسد.
۲۵۴. مهندس
در طول شش ماه به هر سختی ای بود توانستم ده هزار تومان پس انداز کنم، حقوقم کفاف زندگی در روستا و رفت و آمدهای تا تهران را به زور می داد. با این پول به خیابان جمهوری رفتم و کلی گشتم تا بتوانم رادیو ضبطی مناسب با این مبلغ پیدا کنم. یک رادیو ضبط (D1 SONY) خریدم تا همدم من باشد در تنهایی های آخر هفته های وامنان، در شب هایی که هیچ کس نبود و همه جا غرق در سکوت بود.
وقتی در خانه وامنان کارتن این رادیو ضبط را باز کردم، همه ذوق زده شده بودیم. مدت مدیدی بود که رادیوضبط قدیمی ابراهیم از کار افتاده بود و هیچ نوایی در فضای اتاق طنین نمی انداخت. بوی نویی این رادیوضبط کاملاً مشاممان را می نواخت. بی صبرانه منتظر اولین صدایی بودیم که از او بیرون خواهد آمد. ابراهیم که از خانه کاست آورده بود اولین فردی بود که رادیو ضبط را روشن کرد و «بیداد » استاد شجریان بود که برای اولین بار صدایش در روح و جان ما رسوخ کرد. در تمام مدتی که ضبط روشن بود، همه در سکوت بودیم و فقط گوش می کردیم و لذت می بردیم.
من هم از خانه چند کاست از «کیتارو» و«یانی» و «ونجلیس» آورده بودم و آنها را گذاشته بودم که در زمان تنهایی گوش دهم. من به موسیقی بی کلام علاقه دارم و این با سلیقه دیگر دوستان اتاق همخوانی چندانی ندارد، به همین خاطر آنها را برای آخر هفته هایم نگاه داشته بودم. از آن موقع به بعد شب ها کارمان فقط گوش دادن به شجریان بود و گاهی هم رادیو، البته از نوع بیگانه اش. قرار بر این شد که از هفته بعد هر کسی چند کاست به همراه بیاورد تا با هم آنها را گوش دهیم، با این کار با انواع موسیقی در ژانرهای مختلف آشنا می شدیم.
آخر هفته شد و فرصتی بود که باب سلیقه خودم موسیقی گوش کنم. البته رادیو هم در تنهایی همدم خوبی است و همچون دوستی می ماند که انگار در اتاق هست و در کنارت مشغول صحبت کردن است. ناهار را میل کرده بودم و در این عصر سرد پنجشنبه بهترین وقت بود برای گوش دادن به موسیقی، کاست «جاده ابریشم» کیتارو را درون ضبط صوت گذاشتم وهمراه آن شدم در گذر از مسیر جاده ابریشم از چین تا رم، مسیری ۶۰۰۰ کیلومتری که در آن طبیعت قدرت و عجایبش را به رخ می کشد.
به خاطر سرمای هوا به بخاری چسبیده بودم و همین باعث شده بود از رادیوضبط که روی طاقچه بود دور باشم. بهترین قطعه این آلبوم همان موسیقی تیتراژ این سریال است، برای این که از گوش دادن به آن بیشتر لذت ببرم، چندین بار آن را به اول برگرداندم تا دوباره پخش شود و همین باعث می شد که بلند شوم و به کنار طاقچه بروم و باز به کنار بخاری بازگردم. به فکر فرو رفتم که چه کار کنم که این قدر مجبور نباشم بروم و بیایم، به یاد حمید افتادم که دیروز کارتنی پر از وسایل مربوط به درسش را به خانه آورده بود، همین ایده ای بسیار عالی به ذهنم رساند.
حمید دبیر درس حرفه و فن است و برای مبحث برق کلی کلید و پریز و سیم و سرپیچ و از این قبیل وسایل آورده بود. از نظر حمید کار عملی در درسش خیلی مهم بود، می گفت: دانش آموز باید بعد از این که از سه ساله راهنمایی فارغ التحصیل شد، مهارت انجام کارهای ابتدایی فنی را داشته باشد. بتواند سرپیچی را عوض کند یا چکه کردن شیر آب را برطرف کند و … . کارگاه مدرسه متاسفانه اصلاً تجهیز نبود و هیچ وسیله به درد بخوری نداشت، حمید از جیب خودش این وسایل را می خرید و با آن به بچه ها آموزش می داد، واقعاً کارش تحسین برانگیز است.
کمی گشتم و مقداری سیم گرفتم و یک پریز رو کار، نقشه ام این بود که از پشت پریزی که روی طاقچه بود سیمی بکشم و درست بالای سرم، یعنی کنار بخاری پریزی جدید نسب کنم. با این کار هم می توانستم کنار بخاری باشم و هم ضبط صوت در نزدیکی من بود. ضمناً این پریز می توانست در آینده کارکردهای متفاوت دیگری هم داشته باشد. در وسایل حمید سیم چین پیدا نکردم و فقط یک انبردست و یک فازمتر برداشتم و شروع به کار کردم.
ابتدا رفتم و از کنار در ورودی حیاط فیوز را قطع کردم، کار با برق شوخی بردار نیست و باید تمام جوانب را سنجید، احتیاط شرط عقل است و باید ان را رعایت کرد. پریز بالای تاقچه را باز کردم و سیم را به آن وصل کردم و دوباره پریز را بستم. می خواستم سیم را روی دیوار بکشم که ناگاه چشمم از پنجره به حیاط افتاد، آقای صاحبخانه را در کنار کنتور دیدم. چشمانم را تیز کردم و در عین ناباوری دیدم که فیوز را وصل کرد. نمی دانم چرا این کار را کرد؟ ولی هرچه بود شانس آوردم که فهمیدم برق هست، وگرنه در ادامه کارهایم اتفاقات بدی رخ می داد.
خانه ما از پشت درست چسبیده به خانه صاحبخانه بود، ما در طبقه دوم بودیم و طبقه اول هم طویله و انبارهای صاحبخانه بود. کنار در ورودی که آن طرف حیاط است دو کنتور در کنار هم قرار دارد، یکی مربوط به خانه ما بود و آن یکی هم مربوط به خانه صاحبخانه بود. حواسم بود که فیوز مربوط به خانه خودمان را قطع کنم ولی نمی دانم چرا آقای صاحبخانه آمد و فیوز را وصل کرد، برق خانه آنها که قطع نشده بود. می خواستم پایین بروم و فیوز را مجدداً قطع کنم ولی کمی تامل کردم که آقای صاحبخانه برود، اگر مرا می دید حتماً از من علت این کار ا می پرسید و شاید وقتی می فهمید می خواهم چه کار کنم، اجازه نمی داد. به نظرم بهتر بود که ایشان از موضوع چیزی متوجه نشود.
آقای صاحبخانه بعد از وصل کردن فیوز به طویله رفت و بعد از آن هم در انبار کارهایی انجام می داد، انگار خیلی در حیاط کار داشت، خیلی معطل کرد و همین باعث شد که حوصله ام سر برود. به سراغ سماور رفتم و آن را بالا زدم تا برای خودم چایی بگذارم، حدس می زدم که او کارش بیشتر طول خواهد کشید. منتظر جوش آمدن سماور بودم که چشمانم سنگین شد و پیش خود گفتم چرتی بزنم و تا قبل از تاریکی هوا بیدار شوم و کار را تمام کنم. از خیر چای هم گذشتم و سماور را خاموش کردم و همان کنار بخاری دراز کشیدم.
نمی دانم چقدر خوابیدم ولی وقتی بیدار شدم آسمان قرمز شده بود، فهمیدم تا تاریک شدن هوا وقتی نمانده و باید سریع این کار مهندسی ام را تمام کنم. سیم را بر روی دیوار گرفتم و تا محلی که می خواستم پریز جدید را نصب کنم آوردم، به وسیله میخ های دوپا خیلی مرتب روی دیوار سیم را مهار کردم، کاملاً دقت کردم تا همه چیز تمیز از کار درآید. در آخر هم حدود نیم متری زیاد آوردم و تصمیم گرفتم با انبردست کوتاهش کنم.
انبردست را آوردم و باز دوباره اندازه گرفتم و محل دقیق بریدن سیم را تعیین کردم و انبردست را در محل قرار دادم و با فشاری زیاد خواستم سیم را قطع کنم. وقتی به دسته انبردست فشار آوردم، فقط نور شدیدی دیدم و دیگر هیچ نفهمیدم. وقتی چشمانم را باز کردم چیزی به یاد نمی آوردم، ولی وقتی سیم و انبردست را دیدم همه چیز به خاطرم آمد، ولی نکته مبهم برایم این بود که چرا من کنار دیوار مقابل هستم و حدود یکی متری با سیم و محل نصب پریز جدید فاصله گرفته ام. وقتی می خواستم بلند شوم درد در ناحیه پا و کمر به من فهماند که برق چه رفتاری با من ناآزموده کرده است.
تازه یادم آمد که وقتی صاحبخانه فیوز را وصل کرده بود دوباره نرفتم تا قطعش کنم. وقتی انبردست را هم دیدم که انگار رویش جوشکاری شده است تازه فهمیدم که آن خطر بزرگی که باید از بیخ گوشم رد می شد، این بار کمی نزدیکتر بوده و مرا حدود یک متری پرت کرده است، همین که هنوز زنده هستم و آسیب چندانی هم ندیده ام واقعاً غنیمت است. سیم را جمع کردم و وسایل را هم سرجایش گذاشتم و پیش خودم قرار گذاشتم که فردا صبح اول وقت کار را تمام کنم، جمعه بهترین وقت برای این کارها است.
هوا تاریک شد و وقتی کلید چراغ را زدم دیدم روشن نشد. حتماً به خاطر آن اتصالی فیوز پریده بود، به کنار کنتور رفتم و فیوز را زدم ولی متاسفانه چراغ روشن نشد و همین مرا نگران کرد، درست در همین موقع صاحبخانه هم آمد و او هم از قطع برق شکایت داشت. البته نکته جالب این بود که فیوز خانه او بالا بود و برق نداشت، غرغر می کرد که چند ساعت پیش هم برق طویله اش رفته بوده. آنجا فهمیدم که خانه ما با طویله صاحبخانه به یک کنتور متصل است.
از پریدن فیوز خانه ما صحبت کرد و گفت: نمی دانم چه شد که چند ساعت پیش برق سمت شما قطع شد، آمدم و دیدم فیوز پریده است. شما متوجه نشدید؟ این بار خانه ما هم برق ندارد ولی فیوز ما نپریده است. این اداره برق چه کار می کند؟ چرا برق، امروز این جوری است و اذیت می کند؟ فهمیدم کار خرابی ام از محدوده کنتور خانه بیشتر بوده و به همین خاطر لام تا کام چیزی نگفتم. چاره نداشتم، باید مخفی کاری می کردم تا هم آبرویم نرود و هم مواخذه نشوم، با قیافه ای متعجبانه حرف هایش را تایید کردم و خودم را به بی خبری زدم.
شب را با نور شمع در تنهایی مطلق گذارندم و هنوز در گیر و دار این بودم که چرا کاری کردم که این چنین خسارت به بار آورد و برق هر دو خانه را مشکل دار کرد. وقتی از پنجره به بیرون نگاه کردم و دیدم که تمام اطراف خانه در تاریکی غرق است، کمی خیالم راحت شد، احتمالاً برق به صورت کلی رفته و من زیاد مقصر نیستم. عجب شانس عجیبی من دارم، درست در لحظه ای که من آن اتصال را ایجاد کردم برق هم رفت. ولی وقتی بیشتر فکر کردم به خودم گفتم یک جای کار می لنگد، این هم زمانی نباید این قدر دقیق باشد.
ضبط صوت خریده بودم تا صدایش مرا از تنهایی درآورد، حالا همه جا چنان تاریک است که تنهایی دیگر مشکل من نیست، با این تاریکی که کاملاً همه جا را در بر گرفته و همه چیز را ترسناک جلوه می دهد چه کنم؟ متاسفانه از دوران کودکی فوبیا تاریکی دارم و اگر در جایی تنها باشم حتماً باید چراغ کوچکی در زمان خواب روشن باشد. حالا کل روشنایی ام یک شمع است که آن هم در حال تمام شدن است. باید می خوابیدم تا زمان سریع تر طی شود، ولی تازه اول شب بود و خواب به هیچ وجه به چشمانم نمی آمد.
شب بسیار سختی را پشت سر گذاشتم و صبح وقتی بیدار شدم بسیار خسته بودم. سماور که کار نمی کرد زیرا برقی بود، گاز پیک نیک را آوردم تا حداقل روی آن کتری را به جوش آورم. مشغول همین کارها بودم که صدای چند نفر را از داخل حیاط شنیدم. دهیار به همراه صاحبخانه و چند نفر کنار کنتورها بودند و داشتند صحبت می کردند، من هم پایین رفتم و موضوع را جویا شدم. آقای دهیار گفت: نمی دانم چه شده که فقط برق این محله رفته و بقیه روستا برق دارد، زنگ زده ام اداره برق و گفته اند حتماً فیوز ترانس پریده و قرار شد اوستا ممد که وارد است سری به آن بزند.
بعد از چند دقیقه اوستا ممد آمد و نگاهی به اطراف کرد و رفت سر کوچه و جعبه پایین تیر برقی که ترانس بالایش بود را باز کرد و بعد از چند دقیقه گفت: اتصالی شدیدی در مدار داشتید که فیوز به این قدرت سوخته است، حتماً باید فیوز را عوض کرد، می روم تا فیوز بیاورم. حالا دیگر برایم کاملاً مسجل شده بود که این همه کار خرابی از همان مهندسی دیروز غروب من بوده است. آب دهانم را قورت دادم و بدون این که چیزی بگویم آرام به طرف خانه به راه افتادم که ناگاه صاحبخانه صدایم کرد، از ترس جرات بازگشت نداشتم، به احتمال زیاد حدس زده بود که مقصر این کار من هستم.
تا خواستم عذرخواهی کنم، از همان دور به من گفت: گفتم یک اتفاقی افتاده است، دیروز اول فیوز خانه شما پرید و بعد هم برق خانه ما رفت، حتماً سیم کشی داخل کوچه مشکلی داشته. دست و پایم را گم کرده بودم و نمی دانستم چه کار باید کنم و چه باید بگویم، لال شده بودم. اگر این صحبت ها بیشتر طول می کشید حتماً از رفتارم به من شک می کرد و حدس هایی می زد. با تلاش بسیار خودم را جمع و جور کردم و حرف ایشان را با سر تایید کردم و سریع به داخل خانه بازگشتم.
ده دقیقه بعد برق وصل شد و همه چیز به حالت عادی بازگشت. باید تمام نشانه ها و یا هر چیزی که مربوط به این کار بود را محو می کردم. برای جدا کردن سیم از پریز باید دوباره فیوز را قطع می کردم ولی حالا امکان این کار نبود، اگر صاحبخانه می فهمید همه چیز به هم می ریخت. صبر کردم تا صبح فردا، ساعت پنج و نیم بیدار شدم و در گرگ و میش صبح سریع رفتم پایین و کنتور را قطع کردم و در اتاق سیمی را که از پشت پریز کنار طاقچه کشیده بودم را باز کردم و همه چیز را جمع کردم و دوان دوان به حیاط بازگشتم و فیوز کنتور را وصل کردم.
به نظرم همه چیز را به وضع اولیه بازگردانده بودم ولی وقتی نگاهی به دیوار کنار بخاری در اتاق انداختم، دایره ای سیاه روی دیوار دیدم. خیلی وشخص و واضح بود و می بایست حتماً کاری می کردم تا محو شود. خوشبختانه دیوارهای خانه های روستا با گِل پوشانده شده است. ابتدا با کارد کمی از رویش تراشیدم و بعد با دستمالی خیس رویش را چند بار کشیدم تا آثار این انفجار پاک شد. سیم را از جایی که سیاه شده بود بریدم و همراه با پریز در همان کارتن خودش گذاشتم.
نفس راحتی کشیدم و کنار بخاری نشستم و از همانجا بود که دور هرچه امور مهندسی در خانه بود را خط کشیدم تا بتوانم به سلامت و بدون اضطراب زندگی کنم.
۲۵۳. شکار
هوا چنان سرد بود که بخاری کلاس یارای آن را نداشت که فضا را گرم کند، به نظرم دمای داخل با بیرون تفاوت چندانی نداشت. بچه ها کلاه هایشان به سرشان بود و مدام دستانشان را به هم می مالیدند، من هم از بخاری فاصله گرفتم تا همچون بچه ها باشم، به طور کل همه داشتیم می لرزیدیم. بیرون هم که همه جا سفید پوش بود و برف همچنان می بارید، از دیشب شروع شده بود و تا حالا با شدتی یکسان در حال باریدن بود. وقتی به آسمان نگاه کردم، ابرها آن چنان مستقر شده بودند که خبری از رفتن آنها نبود.
زنگ آخر بود و حل تمرین، هوای سرد و بی حوصلگی بچه ها و حل نشدن تمارین به شکل درست در پای تخته باعث شده بود که همه بی حوصله شویم، به نظرم همه چیز در حال انجماد بود، حتی من هم احساس می کردم مغزم در حال یخ زدن است. امروز به خاطر کم کاری بخاری ها واقعاً روز خوبی نبود. زنگ خورد و بچه ها با همان حال یخ زدگی به سمت خانه به راه افتادند، همیشه با شور و غوغا مدرسه را ترک می کردند ولی امروز هیچ صدایی از آنها نمی شنیدم، سرما همه چیز را در سیطره خود در آورده بود.
امروز اصلاً روز خوبی نبود، فکر کنم هیچ کس چیزی یاد نگرفت، در حالت عادی بچه ها با ریاضی مشکل دارند چه برسد به حالا که شرایط فیزیکی کلاس و مدرسه اصلاً مهیا نبود. باید جلسه بعد همه چیز را دوباره از ابتدا بگویم تا شاید برخی چیزی دستگیرشان شود، امروز که در هیچ کدام از ذهن های بچه ها تغییری ایجاد نشد. واقعاً آموزش پیش نیازهایی دارد که اگر برآورده نشود، این امر مختل خواهد شد و به نتیجه نخواهد رسید.
وقتی به همراه همکاران به کلبه کل ممد رسیدیم، مینی بوسی که به زنجیر مسلح شده بود رسید و همه به جز من سوارش شدند، مسیر من کاملاً برخلاف مسیر آنها بود. وقتی به مینی بوس نگاه کردم، خستگی خاصی را در آن احساس کردم، به زحمت از وامنان و نراب آمده بود و تازه می خواست کلی راه طی کند تا به شهر برسد. دلم برایش سوخت، چقدر در تب و تاب است تا خدمت برساند، به نظر پا به سن گذاشته بود و کهولت در صدایش مشهود بود. کلی از او تشکر کردم که همکاران ما را به سلامت در چنین شرایطی به خانه هایشان می رساند.
وقتی ماشین رفت بیشتر دلم برای خودم سوخت که باید در این هوای برفی تا وامنان را پیاده طی کنم. مسیری در حدود چهار کیلومتر، برای این که زودتر برسم ابتدا تصمیم داشتم از میان بُر بروم، ولی وقتی به فکر شیب آن افتادم منصرف شدم، در حالت عادی احتمال سُر خوردنم در این مسیر همیشه بالا بود، در این برف دیگر احتمالی در کار نبود و حتماً سُر می خوردم.
دیدن مناظر زمستانی واقعاً لذت بخش است، البته به شرطی که احساس سرما نکنید. در ماشینی گرم نشستن و نگاه کردن مناظر شاید جذاب باشد ولی در دل آن منظره بودن و با سرعت از آن نگذشتن، لذت تماشا را چندین برابر می کند. فقط باید به فکر گرم شدن می بودم تا از این روز زیبای زمستانی بیشترین لذت را ببرم. گام هایم را تندتر کردم تا باعث شود کمی گرم شوم.
هنوز از داخل روستا خارج نشده بودم که خوشبختانه گرما به من روی آورد و همه چیز به حالت عالی درآمد. چشمانم به خوبی می دید و مغزم هم از تحلیل آنها سرخوش بود. تضاد زیبای رنگ زرد و سفید در خانه های گِلی که برف بام هایشان را سپید پوش کرده بود، در کنار درختانی که در برابر برف همه تعظیم کرده بودند، صحنه های زیبایی در داخل روستا خلق کرده بود. هنوز وارد طبیعت نشده این همه زیبایی می بینم، به درونش بروم چه ها خواهم دید؟! گام هایم را باز هم تندتر کردم تا زودتر به درون دره بروم و رودخانه را در این وضعیت زیبا ببینم.
برف همیشه در سکوتی خوش آیند می بارد. این سکوت واقعاً آرامش بخش است، قدم برداشتن در این هوا بهترین دارو برای رفع اضطراب و پریشانی روحی است. برف را از جهتی دیگر هم بسیار دوست دارم، در زیر آن اصلاً خیس نمی شوم. به طور کل از خیس شدن بیزارم و اصلاً آن حس شاعرانه زیر باران را درک نمی کنم. این از کودکی در من هست و متاسفانه نمی توانم تغییرش دهم.
هنوز در روستا بودم و در سکوت گام برمی داشتم، هیچ کس نبود و هیچ وسیله ای هم عبور نمی کرد، این گونه تنهایی را دوست دارم. در میان این همه خانه با سقف های مسطح، یک خانه با سقفی شیروانی توجهم را به خودش جلب کرد. خانه ای دو طبقه که ظاهرش اصلاً به این روستا نمی آمد و همچون تافته ای بود جدا بافته. قد بلندش کاملاً در کنار دیگر ساختمانها متمایزش کرده بود. در میان این همه سپیدپوشی این ساختمان به نظرم عریان آمد. میزان برفی که روی او بود با دیگر خانه ها قابل قیاس نبود. احساس کردم سردش است و چیزی هم ندارد تا خودش را بپوشاند.
وقتی به مقابلش رسیدم، صحنه ای بسیار عجیب و در همان حال جالب دیدم. دسته ای گنجشک که فکر کنم از سرمای زیاد کلافه شده بودند، کاملاً مرتب کنار هم بر لبه شیروانی بام این خانه نشسته بودند. نمی دانم داشتند در مورد چه موضوعی با هم گفتگو می کردند ولی هرچه بود آنچنان غرق در صحبت بودند که اصلاً حضور مرا متوجه نشدند. چنان زیبا و صمیمی و مرتب کنار هم نشسته بودند که ناخودآگاه ایستادم تا آنها را تماشا کنم. احتمالاً همه فامیل بودند و داشتند در مورد یکی دیگر از بستگانشان غیبت می کردند!
خوشبختانه دوربین زنیت مانند همیشه همراهم بود. از فرصت استفاده کردم و آرام دوربین را از کیف درآوردم و آماده اش کردم. از این می ترسیدم که سر و صدای باز کردن کیف، فراری شان دهد ولی خوشبختانه چنان گرم در صحبتهایشان بودند که اصلاً متوجه نشدند. نگرانی دومم صدای شاتر بود، دوربین را زوم کردم و خیلی آرام تکمه شاتر را فشردم، صدایش در این سکوت طنین انداخت ولی خدا را شکر نشنیدند.
چند عکس گرفتم ولی زیاد به دلم ننشست، چون همه را نتوانستم در کادر قرار دهم. به همین خاطر آرام به طرف راست ساختمان حرکت کردم تا بتوانم همه را در کادر داشته باشم، ماشالله تعدادشان هم زیاد بود. دوباره زوم کردم و این بار همه در کادر بودند، تا آمدم شاتر را بفشارم که صدای هیاهویی از پشت سرم شنیدم و در یک لحظه همه آنها به پرواز درآمدند و در کسری از ثانیه کادر خالی شد. کلی سعی کرده بودم تا سکوت را رعایت کنم و بتوانم عکس خوبی بگیرم، این همه صدا ناگهان از کجا آمد؟
وقتی به پشت سرم نگاه کردم با صحنه ای دهشتناک مواجه شدم که در همان دم قالب تهی کردم. تعدادی از بچه ها سنگ به دست مرا نشانه گرفته بودند و چنان به طرفم می دویدند که انگار دشمنی خونی را دیده اند. مغزم قدرت پردازش تصویری که چشم هایم می دید را نداشت، مانده بودم که چه کار کنم؟ اصلاً این ها که هستند و با من چه خصومتی دارند که این گونه به من حمله می کنند؟ احتمالاً دانش آموزان خودم هستند و حالا که مرا تنها گیر آورده اند می خواهند از من انتقام بگیرند. سختگیری هایم در کلاس حالا کار دستم داد و در این روز که همه جا پر از رنگ سپید است، حتماً چند جایی از بدنم به رنگ قرمز در خواهد آمد.
به چند متری من که رسیدند یکی گفت: بزنید، فکر کنم فرمانده شان بود، ناگهان همه شروع کردند به پرتاب کردن سنگ ها، صحنه چنان دهشتناک بود که سرعت پردازش مغزم کند شد و همه چیز را حرکت آهسته می دیدم. تا چند ثانیه قبل همه چیز غرق در آرامش بود و حالا همه چیز روی هوا است. تا چند لحظه پیش تنها صدایی که می شنیدم، صدای نفس های خودم بود ولی حالا همه جا پر بود از صدای داد و فریاد. این تناقض ویران کننده بود.
آن قدر سرعت عملشان بالا بود که مجالی برای فرار یا پناه گرفتن نداشتم. تنهاکاری که کردم نشستم، ناخودآگاه چشمانم را بستم و دستانم را روی سرم گذاشتم تا بتوانم ضایعاتی را که بر من وارد خواهد آمد را تا حدی کمتر کنم. حداقل از سرم محافظت کنم تا آسیبی جدی نبیند. فلسطینیان در انتفاضه هم این چنین حمله نمی کنند.
منتظر اولین برخورد و اولین احساس درد بودم، ولی چیزی احساس نکردم، نه برخوردی، نه سنگی و نه حتی دردی. زمان برایم متوقف شده بود، وقتی چشمانم را باز کردم، ابتدا به اطراف نگاهی انداختم و وقتی سرم را به بالا چرخواندم، سنگ ها را دیدم که با ارتفاع از روی سرم در حال گذشتن بودند. سرعتشان به نظرم کم بود و بیشتر آنها را در هوا معلق می دیدم. ولی نمی دانم چه شد که ناگهان سرعت به حالت عادی اش برگشت و سنگ ها از روی سرم ناپدید شدند.
وقتی به خودم آمدم تازه فهمیدم من هدف آماج این سنگ ها نیستم و همان کناره شیروانی است که ناجوانمردانه در حال گلوله باران است. خوشبختانه گنجشک ها سریع پرواز کردند و مورد اصابت قرار نگرفتند. بچه ها وقتی این صحنه را دیدند، دوباره سنگ گرفتند و مجدداً نشانه روی کردند تا بتوانند تعدادی از آنها را مورد اصابت قرار دهند. البته اوضاع از نظر گنجشک ها ایمن شده بود و هیچکدام از آنها در تیررس قرار نداشتند. ولی کار این بچه ها واقعاً خطرناک بود.
خودم را جمع و جور کردم و بلند شدم و به سمتشان رفتم و نهیبی به آنها زدم و از آنها خواستم دست از این کار زشت بردارند. ناگهان همه ساکت شدند و دست از سنگ پرانی برداشتند، برایشان توضیح دادم که علاوه بر این که این کار زشت است، خطرناک هم هست، ممکن است سنگ به فردی بخورد و به آن آسیبی برساند و یا به پنجره ای برخورد کند و شیشه ای را بشکند. بهتر است دست از این کار بردارید و دیگر آن را تکرار هم نکنید.
فقط به من نگاه می کردند، در چهره هایشان می دیدم که متعجب هستند و کلی هم از دستم عصبانی اند که نگذاشته ام گنجشکی را شکار کنند. در همین بین یکی از آنها گفت: آقا اجازه، شما بلد نیستی گنجشک بزنی، چرا ما را دعوا می کنی؟ خودتان نتوانستید حالا می خواهید جلوی ما را هم بگیرید. به جای این که سنگ بردارید و بزنید، تازه دارید عکس می گیرید!
وقتی به چهره هایشان نگاه کردم هیچ کدام دانش آموز من نبودند و همه ابتدایی بودند. دیگر بیشتر از این ایستادن و صحبت کردن با این بچه ها به صلاح نبود. مغموم با چهره ای درهم و تا حدی عصبانی مسیر را به سمت وامنان در پیش گرفتم، در راه پیش خود فکر می کردم که چرا بچه ها این کار را کردند؟ چرا به جای لذت بردن از دیدن این گنجشک های زیبا تصمیم داشتند آنها را تارومار کنند؟ مگر آن گنجشک ها چه خطری داشتند؟
فکر کنم پاسخ این سوال به تاریخ بشریت بازگردد. بشر هنوز آن خصلت شکارچی بودنش را در خود دارد، ناخودآگاه می خواهد حیوانات را شکار کند. ای کاش می شد این خصلت را تا حدی تلطیف کرد. تفاوت ما با انسانهای اولیه قدرت تفکر ماست، هرچه بیشتر به جلو می رویم این خصلت باید در ما بیشتر شود. به نظرم باید به کمک ریاضی کمی تعقل را به بچه ها بیاموزم تا این حس کمی نرم تر شود.
ضمناً رعایت سکوت یکی از مهمترین کارها در شکار است که این بچه ها هیچ از آن نمی دانند. این اولین باری است که از ندانستن خوشحال شدم.
۲۵۲. ماوریک
دستگاه معادلات خطی از آن سری درس هایی است که بیشتر بر تکنیک استوار است و مفهوم آن به سادگی مطرح می شود، ضمناً روش حل آن هم چیز پیچیده ای نیست، دو روش دارد، حذفی و جایگذاری که تجربه نشان داده بچه ها بیشتر از روش حذفی استفاده می کنند. ولی نمی دانم چرا اکثر دانش آموزان در حل کردن آن زیاد اشتباه می کنند و در اکثر موارد پاسخ را نادرست بدست می آورند. اینجا دیگر دقت و تمرکز نقش مهمتری دارد تا مفهوم، باید راهی می یافتم تا دقت بچه ها را بالا ببرم.
کتاب برای شروع دو معادله خط را مطرح کرده که دانش آموزان باید با رسم آنها محل برخوردشان را به دست آورده و مختصات آن نقطه را بنویسند. با این مثال این مفهوم به دانش آموزان منتقل می شود که هدف از حل دستگاه معادلات خطی یافتن مختصات محل برخورد این دو خط است، البته بدون رسم شکل و با محاسبه. کمی فکر کردم و تصمیم گرفتم تا درس را برای بچه ها کمی جذاب کنم. به همین خاطر همان مثال کتاب را به حرکت تانک دشمن و شلیک موشک «ماوریک» (Maverick) تشبیه کردم. دیشب مقاله ای درباره این موشک خوانده بودم که برایم بسیار جالب بود، فکر کنم برای بچه ها هم جالب باشد.
همین باعث شد گوش های بچه ها تیز شود و سراپا حواس شان به تخته سیاه باشد. یک دستگاه معادلات پای تخته نوشتم و کنار معادله خط اول نوشتم تانک و کنار معادله خط دوم نوشتم موشک ماوریک. به بچه ها توضیح دادم که این معادله ها، خط های مسیر حرکت این دو را نشان می دهد، بعد از آنها پرسیدم: به نظر شما چطور می توانیم بفهمیم که موشک در کدام نقطه به تانک برخورد می کند؟ دانستن این نقطه برای تعیین معادله پرتاب موشک بسیار مهم است.
بچه ها شروع کردند به نظر دادن، یکی گفت: همان وسط می خورد و منفجرش می کند، آ ن یکی گفت: نه آقا اجازه سرعت موشک بیشتر است و همان اوایل حرکت تانک به آن می خورد، یکی دیگر از انتهای کلاس گفت: اصلاً از کجا معلوم بخورد، ممکن است تانک فرار کند. در بین خنده های بچه ها، یکی با صدایی آرام گفت: آقا اجازه ما تا خط ها را نکشیم نمی فهمیم کجا به هم برخورد می کنند. گفتم بایستد و دوباره همین مطلب را با صدای بلند بگوید، اول جا خورد ولی وقتی گفتم درست است و همه بچه ها برایش دست زدند، بسیار ذوق کرد.
از بچه ها خواستم داوطلب بیایند و خط ها را رسم کنند. دو تا از بچه ها آمدند و از روش نقطه یابی خط ها را رسم کردند و محل برخورد مشخص شد. وقتی رسم تمام شد رفتم و محل برخورد را پررنگ کردم و بالایش مختصاتش را نوشتم. ناگهان کلاس به هوا رفت و همه شروع به دست زدن و هورا کشیدن کردند. با اخم گفتم: چه خبرتان است؟ چرا این قدر سرو صدا می کنید؟ یکی گفت: خُب آقا اجازه موشک به هدف خورد، تانک را زدیم، این کار خوشحالی ندارد؟!
همانجا به بچه ها گفتم منظور از حل دستگاه معادلات خطی که درس امروز ما است و آن را در ادامه خواهم گفت، پیدا کردن همین نقطه و مختصاتش است ولی بدون رسم شکل، یکی از بچه ها گفت: آقا اجازه مگر می شود؟ خط را باید کشید تا فهمید کجا به هم می خورند. گفتم: گاهی کشیدن خط ها ممکن نیست، مثلاً ممکن است خط کش یا کاغذ مناسب نداشته باشیم. ضمناً بیشتر کارهایی که با کامپیوتر ها انجام می شود از طریق محاسبه است، ضمناً این روش جواب بسیار دقیق تری تا رسم شکل به ما می دهد.
روش حذفی را توضیح دادم و مثالی از کتاب را روی تخته سیاه نوشتم تا بچه ها حل کنند. در همین حین یکی از بچه ها پرسید: آقا اجازه این خط ها فقط مسیر حرکت را نشان می دهند، سرعت تانک با موشک فرق می کند، شاید موشک زودتر از تانک عبور کند. کمی صبر کردم تا بچه ها مثال را حل کنند، بعد توضیح دادم که من این را برای این که بهتر بفهمید گفتم و گرنه شلیک موشک و هدف گیری کاری خیلی پیچیده ای است، مختصات پایه آن است ولی موارد دیگری مانند سرعت، تغییر مسیر، جهت باد، میزان سوخت موشک، وزن موشک و . . . در این کار تاثیر می گذارند.
مثال اول را حل کردیم و رفتیم سراغ کاردکلاس ها، به بچه ها گفتم به خاطر این که حل دستگاه معادلات در کتاب جای نمی گیرد، دفترهایتان را باز کنید، بهتر است در دفترتان حل کنید. یک دستگاه پای تخته نوشتم و به آنها گفتم تا حل کنند، سپس رفتم و روی صندلی نشستم تا کمی استراحت کنم، از اول زنگ سرپا بودم. تازه نشسته بودم که یکی از بچه ها گفت: آقا اجازه کمی در مورد این موشک و نحوه هدف گیری آن توضیح می دهید. می دانستم اگر شروع کنم کل زنگ را باید توضیح دهم و با این کار درس نیمه کاره می ماند، می دانستم نباید چنین کاری کنم، ولی هر کار کردم نتواستم بر خود غلبه کنم و دوباره ایستادم و شروع کردم درباره موشک ماوریک توضیح مفصل دادم.
ماوریک در اصل از سری موشک های هوا به سطح است که معمولاً روی هواپیماهای جنگنده سوار می شود، سری AMG-65 آن در ایران بسیار مشهور و پرکاربرد است. البته در زمان جنگ تحمیلی متخصصان ما توانسته بودند لانچر آن را بر روی هلیکوپتر کبرا هم تعبیه کنند. با این کار خلبانان ما تانک های بیشتری را شکار کردند. این موشک مخصوص هدف هایی مانند تانک و زره پوش و مخازن سوخت است، حتی برای هدف قرار دادن کشتی هم قابل استفاده است. به طور کلی برای اهدافی که سازه های زمینی مانند: سنگر، ساختمان و… نباشند بهتر می تواند عمل کند.
این موشک از طریق دوربین تلویزیونی کوچکی که رویش قرار دارد توسط خلبان با توجه به کنتراست بالا بر روی هدف قفل می شود. این موشک پس از شلیک توسط کاربر قابل هدایت نیست و طوری برنامه ریزی شده است که با همان کنتراست هدف را دنبال می کند و به آن برخورد می کند. به همین خاطر هدف گیری با آن سخت و نیاز به مهارت بالا دارد. یکی از بچه ها پرسید: آقا اجازه کنتراست یعنی چه؟ گفتم: کنتراست به معنی تفاوت درخشندگی یا رنگ در اشیا است. تضاد سیاهی و سفیدی در یک محل معروف ترین آن است. مثلاً یک ماشین سیاه در یک محیط روشن خیلی خوب دیده می شود، علت خوب دیدن همان کنتراست بالای آن است. این دوربین هم به کمک همین موضوع هدف را تشخیص می دهد و تا زمان اصابت آن را دنبال می کند.
یکی دیگر از بچه ها پرسید: آقا اجازه اگر هم رنگ بودند چه؟ گفتم برای این موارد از موشک های دیگر استفاده می کنند. برای این موشک تغییر رنگ یا نور خیلی مهم است. مثلاً کشتی را در دریا با این موشک خیلی خوب می توان هدف قرار داد. تانک هم اگر استتار نکرده باشد هدف خوبی برای این موشک است. زدن ساختمان با این موشک بسیار سخت است، زیرا معمولاً ساختمان ها مشابه محیط اطراف خود هستند، مثلاً اگر با آجر ساخته شده باشند که کاملاً رنگ خاک را خواهند داشت. وقتی این ها را می گفتم به یاد خاطره یکی از خلبانان کبرا هوانیروز افتادم و برایشان تعریف کردم.
در زمان جنگ تحمیلی عملیات های بسیاری توسط هوانیروز قهرمان انجام می شد. در این عملیات ها رادار بصره بسیار مزاحمت ایجاد می کرد و موقعیت هلی کوپترهای ما را برای دشمن مشخص می کرد. یکی از خلبانان بسیار ماهر هوانیروز توسط همین موشک ماوریک توانست ساختمان این رادار را بزند. همانطور که گفتم با این موشک زدن ساختمان هایی که هم رنگ محیط هستند یا استتار شده اند بسیار سخت است. این خلبان با دقت و مهارت بالا یک پنجره در این ساختمان می بیند و موشک را روی آن تنظیم می کند. در روز وقتی یک پنجره باز باشد درون آن تاریک دیده می شود و همین تضاد نوری برای دوربین موشک ماوریک کفایت می کند، بدین صورت با یک شلیک رادار بصره منهدم می شود.
بچه ها چنان غرق در توضیحات من بودند که حتی یک نفرشان هم تکان نمی خورد. باز هم به این فکر فرو رفتم که چرا این حواس جمع بچه ها در زمان درس اتفاق نمی افتد؟ چرا بچه ها این شوق و اشتیاق را در مورد درس ندارند؟ یا کار من در درس دادن ایراد دارد و یا محتوای آموزشی ما برای این بچه ها اصلاً جذاب نیست؟ ای کاش می شد روزی را ببینم که بچه ها سر کلاس با همین ذوق و شوق و انگیزه به درس گوش می دهند و به دنبال یادگرفتن آن هستند. به نظرم عمرم برای دیدن این صحنه قد نخواهد داد.
تا خواستم دستگاه دوم را پای تخته بنویسم یکی از بچه ها پرسید: با آن دوربین روی موشک می شود انفجار را هم دید؟ خیلی کوتاه پاسخ دادم که خیر، ماوریک از دسته موشک هایی است که زمانی که از هواپیما جدا می شود دیگر هدایتی روی آن نیست و هیچ اطلاعاتی را به هواپیما مخابره نمی کند و با توجه به برنامه ای که در خودش دارد به سمت هدف می رود. دوربین تصاویر را به کامپیوتر خود موشک ارسال می کند.
به هر زحمتی بود توانستم از بین سوالات پی در پی بچه ها مفری پیدا کنم و کمی به درس بازگردم. در نهایت موفقیت من در این کلاس حل سه تا دستگاه معادلات در بین انبوهی از پرسش های بچه ها در مورد موشک ماوریک بود. البته برای حل سومی دو نفر از خود بچه ها را به پای تخته فرستادم، می خواستم روش جایگذاری را توضیح دهم که متاسفانه زنگ خورد و این درس ناتمام ماند. البته به نظرم همان روش حذفی را بدانند کفایت می کند، ضمناً این ماوریک را بعید بدانم فراموش کنند و به همین خاطر کمی خودم را کمی تسلی دادم.
بعد از تعطیلی مدرسه، وقتی به سمت خانه می رفتم تعدادی از بچه ها را دیدم که در کنار مزرعه ای جمع بودند. مانند همیشه یا در حال بازی بودند و یا داشتند صحبت می کردند. آنها را زیاد اینجا دیده بودم، تقریباً این مکان پاتوق بچه ها شده بود. کمی که نزدیک تر شدم دیدم در حال سنگ پرانی هستند. کمی گام هایم را تند کردم تا به آنها برسم و مانعشان شوم، زیرا این کار بسیار خطرناک است. ولی بیشتر که جلو رفتم دیدم که به همدیگر سنگ پرت نمی کنند. چند تا قوطی حلبی و بطری شیشه ای روی دیوار کوتاه گِلی مقابلشان گذاشته اند و آنها را هدف قرار می دهند.
خوشبختانه پشت دیوار هم مزرعه بود و کسی نبود، پس خطری نداشت و نیاز نبود چیزی به آنها بگویم. وقتی مرا دیدند همه سلام کردند و من هم جواب سلامشان را دادم و فقط گفتم مواظب باشید کمانه نکند تا به کسی آسیب نرسد و آنها هم گفتند چشم. وقتی داشتم از کنارشان رد می شدم صحبتهایشان برایم خیلی جالب بود، می گفتند: کنتراستش کم است و ماوریک های ما هیچ کدام به هدف نمی خورد، باید قوطی های رنگی پیدا کنیم تا ماوریک های ما روی آنها قفل کند.
جلسه بعدی اتفاق جالبی افتاد، جلسه حل تمرین بود و باید دستگاه ها را بچه ها حل می کردند و من برایشان نمره می گذاشتم. اولین دستگاه را پای تخته نوشتم و اولین اسم را خواندم تا بیاید حل کند، خیلی آرام از جایش بلند شد و وقتی می آمد به بچه ها گفت: دعایم کنید تا ماوریک خوب روی هدف قفل کند، خدا کند کنتراست این دستگاه معادلات زیاد باشد. خنده ام گرفته بود ولی جلوی خودم را گرفتم تا نه جدیتم به هم بریزد و نه این دانش آموز مضطرب شود. آمد و کاملاً درست حل کرد و موقع نشستن هم سینه اش را جلو داد آرام به بچه ها گفت: دیدید زدمش، کنتراستش خوب بود ولی مهارت خلبان چیز دیگری بود.
دیگر نتوانستم جلوی خنده ام را بگیرم و همین باعث شد کلاس هم به هوا برود. بچه ها در حین خندیدن خیلی متعجب مرا می نگریستند، این اولین باری بود که در کلاسشان می خندیدم، شاید لبخند زده باشم ولی هیچگاه نخندیده بودم. البته از آن روز به بعد دیگر نخندیدم، من در کلاس خیلی جدی هستم. در آن کلاس دستگاه معادلات خطی به ماوریک معروف شد و خدا را شکر تعداد اشتباهات بچه ها خیلی کمتر از کلاس های دیگر بود . ولی باز هم تعدادی بودند که خوب نتوانسته بودند ماوریکشان را روی هدف قفل کنند.
موشک ماوریکی که به تازگی مقاله ای در مورد آن در مجله صنایع هوایی خوانده بودم و برای خودم هنوز جدید بود، حالا شده بود نقل مجلس این بچه ها. به دنبال کنتراست بالا می گشتند تا بتوانند هدف هایشان را بزنند. ای کاش می شد و فرصت می بود تا برای هر درسی این گونه عاملی یافت تا مفهوم در ذهن بچه ها بیشتر ماندگاری داشته باشد، ولی حیف که نه زمان اجازه می دهد و نه محتوای کتاب.
۲۵۱. سعید
با تمام قوا داشت به درس گوش می داد ولی همچنان قطره های ریز اشک از کنار چشمانش سرازیر بود. مقاومت می کرد تا به هق هق نیفتد و در این ضمن تلاش می کرد تا چیزی از درس را هم از دست ندهد. سعی می کرد خودش را محکم نشان دهد ولی تا حدی یارای مقاومت داشت. شخصیتش نه اجازه می داد که واقعاً گریه کند و نه می توانست جلوی ناراحتی خودش را بگیرد، در شرایط سختی به سر می برد. ولی در همین شرایط باز هم سعی می کرد به درس گوش دهد.
امروز صبح همان ابتدا که وارد حیاط مدرسه شدم به سویم دوید و خبر از امتحان ثلث ریاضی اش گرفت. اضطراب در چشمانش موج می زد، نفس نفس می زد، مانند همیشه پاسخش را موکول کردم به کلاس، می خواست خواهش کند ولی جلوی خودش را گرفت و رفت. شخصیت عجیب ولی دوست داشتنی ای داشت.از همان زمان ورود به کلاس نگاه سنگینش را می توانستم احساس کنم، من هم همچون او دچار اضطراب شدم و نمی دانستم چگونه باید با او برخورد کنم.
کل کلاس دوازده نفر بودند که سه نفر تجدید شده بودند. وقتی نمره ها را می خواندم زیرچشمی واکنش آنها را زیر نظر داشتم. نکته جالب این بود که تعدادی از آنها که نمره قبولی گرفته بودند، مثل حرکات بعد از گل فوتبال واکنش نشان می دادند، البته بی صدا!! وقتی نمره آنانی را که قبول نشده بودند را خواندم واکنش آنها هم جالب بود. انگار نه انگار و همچنان لبخند بر لبانشان جاری بود، یکی نمره نهایی اش ۳ شده بود و دیگری کمی زحمت کشیده بود و ۵ گرفته بود، ولی حتی اثر کوچکی هم از ناراحتی در چهره هایشان مشاهده نمی شد. این حد از بی خیالی واقعاً عجیب است.
سعید آخرین نفر دفتر نمره بود. با توجه به شرایطی که داشت دل خواندن نمره اش را نداشتم. مستمر با کمی ارفاق ۱۰ شده بود ولی امتحان ثلث را ۸گرفته بود، با این احتساب نمره کارنامه اش ۹ می شود و این یعنی تجدید. چاره ای نبود باید نمره اش را به او می گفتم، وقتی نمره اش را خواندم همانطور که ایستاده بود ماند و چند لحظه ای فقط زل زد به من. احساس سنگینی ای که می کرد را من نیز احساس کردم. تحملش برای من سخت بود چه برسد به او که نوجوانی بیش نیست.
وضعیت سعید مرا هم بهت زده کرد. نه به آن دو نفر دیگر که نمره نگرفتن برایشان هیچ اهمیتی نداشت و نه به سعید که این اتفاق برایش بسیار سنگین بود. نفس های به شماره افتاده اش را می شنیدم و همین نفس کشیدن را برای خودم هم سخت می کرد. باید به فکر چاره ای می بودم ولی با توجه به این که تمام نمرات را کاملاً شفاف به بچه ها گفته بودم نمی توانستم تغییری بدون دلیل انجام دهم. نه راه پیش داشتم و نه راه پس. هیچ راهی برای کمک به سعید نبود.
بعد از خواندن نمره ها با بچه ها صحبت کردم تا عزمشان را جزم کنند برای ثلث دوم و این کمبودها و نقصان ها را جبران کنند. به آنها گفتم همه چیز را باید از دوباره شروع کرد تا به نتیجه رسید. بیشتر این صحبت ها برای سعید بود تا کمکش کنم از این وضعیت بحرانی خارج شود. می بایست امید به آینده را برایش زنده می کردم. باید می فهمید که با تلاش بیشتر می تواند مشکلاتش را حل کند.
در بین صحبت هایم وقتی به چهره بچه ها نگاه می کردم تا حدی می شد فهمید که بسیاری از آنها تصمیم به تغییر را گرفته اند ولی به جرات تنها کسی که به تمام حرف هایم به دقت گوش می داد، سعید بود. اشک هایش را پاک کرد و به نگاهی نافذ مرا می نگریست. در طول ثلث دوم باید بیشتر حواسم به سعید باشد و او را بیشتر پای تخته ببرم تا بهتر یاد بگیرد، تنها راه کمک به سعید این است که بتواند ریاضی را حل کند.
در دفتر مدرسه، لیست را به مدیر تحویل دادم و تا خواستم بنشینم مدیر کنارم آمد و در مورد وضعیت بد خانوادگی سعید توضیحاتی داد. پدر و مادرش به شهر می رفتند و کارگر رستوران بودند و سعید همراه تنها مادربزرگش در خانه می بایست از خواهر شش ساله اش هم مراقبت کند. ضمناً در ایام تعطیل و تابستان خود نیز سر کار می رفت تا بتواند خرج مدرسه اش را تا حدی در بیاورد. تازه از آن بهت رفتار سعید بیرون آمده بودم که این صحبت های آقای مدیر حالم را دگرگون کرد. تمام زنگ تفریح در خودم بودم و با خودم کلنجار می رفتم، حتی یک لقمه صبحانه هم نخوردم. چنان درگیر سعید بودم که هیچ چیز برایم اهمیت نداشت.
همه همکاران که به کلاس رفتند، به آقای مدیر گفتم می خواهم تصمیم سختی بگیرم، تصمیمی که تا کنون حتی به آن فکر هم نکرده ام. تصمیمی که با تمام آرمانهایم متناقض است، تصمیمی که هیچ گاه از ته دل دوست نداشتم بگیرم ولی حالا دیگر چاره ای نیست. باید به سعید ۲ نمره در مستمر اضافه کنم تا با نمره ۸ برگه بتواند قبول شود. این کار برای من از خوردن جام شوکران هم سخت تر است. در طول نوبت کلی فعالیت و تمرین و امتحان و تکلیف و. . . از بچه ها خواسته ام و بر اساس آنها نمره داده ام، اضافه کردن نمره بدون انجام کار مثبت برایم حکم مرگ را دارد.
آقای مدیر کمی فکر کرد و گفت: با توجه به شناختی که از شما در همین چند ساله پیدا کرده ام، حساسیت شما در این موضوع خیلی زیاد است. آن قدر دقیق و ماشین حسابی عمل می کنید که جایی برای این تغییرات نمی ماند، حالا که می خواهید این تصمیم سخت را به انجام رسانید، بهتر است از سعید یک تعهد کتبی محکم بگیرید. چقدر این فکر آقای مدیر خوب بود، واقعاً تجربه همیشه حرف اول را می زند.
سعید را از کلاس فراخواند و آمد و لرزان مقابل آقای مدیر ایستاد. مدیر بر روی یک برگه کاغذ متنی نوشت و به سعید داد و گفت: آن را بلند بخوان و بعد امضا کن. سعید اول اصلاً نمی داست چه خبر است، فقط آقای مدیر را نگاه می کرد. به کنارش رفتم و گفتم نگران نباش و نوشته روی کاغذ را بخوان. هنوز تعجب و ترس در او بود ولی به هر زحمتی بود، با صدای لرزان شروع کرد به خواندن.
اینجانب سعید**** ، فرزند عباس دانش آموز کلاس دوم راهنمایی مدرسه *****، تعهد می دهم که نمره ریاضی ثلث بعدی من از ۱۲ کمتر نباشد و گرنه هم مدیر و هم دبیر ریاضی می توانند هر اقدامی انجام دهند.
مات و مبهوت فقط ما را نگاه می کرد و مانده بود چه بگوید. نمی دانست چه کار باید کند، کاملاً معلوم بود که از هیچ چیز سر درنیاورده است، البته حق هم داشت. تعهد نامه ای را امضا کرده است که مربوط به ثلث دوم است. فکر کنم تا به حال اصلاً تعهد نامه امضا نکرده است. می خواستم توضیح بدهم که خود آقای مدیر گفت: این برگه تعهد را امضا کن و در این مورد هم با هیچ کس حرف نزن. آقای دبیر ریاضی با خواهش های بسیار من قبول کرده است ۲ نمره قرضی به تو بدهد تا در این ثلث قبول شوی، فقط یادت باشد ثلث بعدی نباید کمتر از ۱۲ بشوی، چون دو نمره بدهکاری و باید پس بدهی.
بر بهتش افزون شد و علاوه بر نداشتن قدرت تکلم، یارای ایستادن هم نداشت و بر روی صندلی کنار دیوار ولو شد. باز هم اشک های همچون مرواریدش بود که از چشمان کوچکش می غلطید و می درخشید و پایین می آمد. حیران شده بود و پریشان ولی این بار از شوق، می شد به راحتی از چهره و چشمانش فهمید. خیلی دلم برایش سوخت، امروز چقدر برای او سخت گذشته بود ولی حالا می تواند کمی نفس راحت بکشد.
ذوق و شوقی داشت که قابل وصف نیست، برگه تعهد را امضا کرد و تحویل آقای مدیر داد. امضایش چند خط اریب و منحنی بود، فکر کنم تا به حال امضا نکرده بود و نمی دانست چطور باید امضا کند. بعد رو به من کرد و با همان لحن کودکانه قول داد که ثلث بعد نمره ی بهتر از ۱۲ بگیرد. آقا خیلی ممنون بود که پشت سر هم می گفت، آن قدر گفت که از حد گذشت و آقای مدیر با عتاب به او گفت: بس است دیگر، برو و بیشتر به فکر درست باش تا دیگر این همه بلا سرت نیاید. خداحافظی کرد و دوان به سمت آبخوری رفت و آبی به سرو صورتش زد و چند قدمی هم در حیاط راه رفت تا حالش بهتر شود و بعد به کلاس رفت.
مانده بودم که آیا کاری که انجام دادم درست بوده؟ آیا این با عدالت همخوان است؟ آیا قانون را زیر پا گذاشته ام؟ در شغل ما اینجا ها بزنگاه است که گرفتن تصمیم درست در آن بسیار سخت است. اگر بدون دلیل نمره ای به دانش آموزی اضافه شود احتمال این که دانش آموز تلاش را رها کند بسیار است. دیده ام بعضی از همکاران بدون توجه به فعالیت های کلاسی یا امتحانات در آخر نوبت نمره ای قبولی برای بچه ها ثبت می کنند و هر گاه علت را پرسیدم در جواب گفته اند که فقط از روی دلسوزی بوده است.
فرایند آموزش بدون سنجش ممکن نیست. در سنجش است که اهداف تعیین شده مورد ارزیابی قرار می گیرند. نمره وسیله ای است برای نشان دادن وضعیت دانش آموز که آیا مفاهیم را آموخته است یا خیر؟ در آزمون های تراکمی که هدفشان تعیین ارتقا دانش آموز به مرحله بعد است، نمره ۱۰ مرز است و شاخصی است که به ناچار باید آن را پذیرفت. در اصل نمره تبدیل فرایند کیفی به کمی است و اگر قواعد آن رعایت نشود، بسیار زیان بار خواهد بود.
علاوه بر اهداف آموزشی در مدرسه اهداف رفتاری بسیار مهمی هم در این سنجش وجود دارد. مهمترین آن تلاش دانش آموز است. به عنوان مثال در درس ریاضی بعضی از اهداف رفتاری بدین ترتیب هستند: تفکر، تجزیه و تحلیل، حل مسئله ، ورزیدگی ذهن، نظم و… ولی همه اینها باید در این قالب جمع بندی شوند که دانش آموز برای رسیدن به هدف باید تلاش کند. نمره ملاک است و می تواند میزان تلاش دانش آموز را نشان دهد. اگر بی مورد به دانش آموزی ارفاق شود این هدف عمده و مهم خدشه پیدا می کند و دانش آموز برای رسیدن به هدف تلاش نمی کند.
در مورد سعید فقط امیدوار بودم که در ثلث بعد بتواند نمره اش را جبران کند تا آن هدف اصلی از دست نرود. در طول کلاس بسیار حواسم به او بود و تا وقتی مطمئن نمی شدم یاد نگرفته رهایش نمی کردم. در ثلث دوم مستمرش خوب بود، ۱۴ شد و همین تا حدی خیالم را راحت کرد. ولی بعد از برگزاری امتحان نوبت، آن قدر اضطراب داشتم که نمی توانستم حتی برگه های کلاسی که سعید در آن بود را تصحیح کنم.
۲۵۰. میلیون
وقتی از پنجره به افق نگاه کردم، ابرهای سیاهی را دیدم که کاملاً مشخص بود که قصد آمدن به سمت ما را دارند. با توجه به سرمای هوا اگر می آمدند حتماً می باریدند. همین نگرانم کرد، تازه از بستر بیماری سرما خوردگی با تحمل چندین میلیون واحد پنی سیلین برخواسته بودم، دوست نداشتم دوباره مجبور شوم آن تزریق های دردناک را تکرار کنم. امیدوار بودم تا ظهر ابرها نرسند و چیزی نبارند تا من بتوانم خودم را سالم از مدرسه کاشیدار به خانه در وامنان برسانم.
در چشم بر هم زدنی رسیدند و با ارتفاعی پست، دوان دوان از بالای سرمان گذشتند. چند ثانیه ای طول نکشید که کل منطقه را به تصرف خود درآوردند. سرعت عملشان حیرت آور بود، من زمانی که آنها را دیدم تقریباً در منتها فاصله قابل رویت بودند. ولی حالا بالای سرمان هستند و از وضع و اوضاعشان هم کاملاً پیدا است که آمده اند ببارند. اخلاق این ابرها را دیگر می دانم، آمده اند تا مرا زمین گیر کنند، همیشه همین طور است.
اوضاع از آنچه فکر می کردم بسیار متفاوت تر شد، امید داشتم تا زمان تعطیل شدن مدرسه وضع عادی بماند ولی این طور نشد و از همان لحظه ورود ابرها، برف سنگینی شروع به باریدن گرفت. هر یک از دانه های برفی که در آسمان معلق بود، آن چنان بزرگ بود که دیگر نمی توانست در آسمان برقصد و موزون بر زمین بنشیند، مستقیم و بدون هیچ فوت وقتی خودش را به زمین می رساند. وقتی هم به زمین می رسید به هیچ عنوان تغییری در آن ایجاد نمی شد، حتی یک دانه برف هم روی زمین آب نشد و همه آنها بدون هیچ کم و کاستی کاملاً بر روی زمین گسترده شدند.
ساعت دوازده و نیم مدرسه تعطیل شد، وقتی وارد حیاط شدم برف تا ساق پاهایم می رسید. این ابرها آن قدر در باریدن عجله داشتند که انگار تنها وظیفه آنها پوشاندن همه جا با این برف سنگین بود. به نظر می آمد از کوله باری که بر دوش داشتند خسته شده بودند و هر چه سریعتر می خواستند بارشان را تخلیه کنند و بروند. فقط در این میان من بودم که مات و مبهوت به مسیری که تا وامنان کاملاً سپید پوش شده بود می نگریستم
هنوز از حیاط بیرون نیامده بودم که دوست همشگی برف، باد، به یاری اش شتافت و کولاکی جانانه به پا شد. هوای بسیار سرد نمی گذاشت حتی بخش کوچکی از برف ها به رطوبت تبدیل شود و به همین خاطر برف ها بسیار خشک بودند و در این باد در هوا به سرعت می چرخیدند، به طوری که دیدن چند متر جلوتر کاری بسیار سخت و دشوار شد. باد از هر سمت می وزید و این کولاک را بسیار هولناک کرده بود. در میان این همه سپیدی همه چیز برایم تاریک شده بود.
همان مقابل در ورودی مدرسه ایستادم و به راهی که در برف و کولاک گم بود نگریستم و با خود اندیشیدم که اگر با شرایطی که دارم سالم به خانه برسم باید دوباره چندین میلیون خرج کنم تا حالم خوب شود، هنوز جای پنی سیلین های قبلی درد می کند. من کلاً از پنی سیلین های یک میلیون دویست متنفرم. هوای این منطقه خیلی دوست دارد مرا در خرج های دردناکی بیندازد. اراده این هوا واقعاً برای رسیدن به اهدافش ستودنی است، ای کاش من هم کمی از این اراده را داشتم.
دانش آموزان خود را در چادرهایشان پیچیده بودند و با سرعت به طرف خانه هایشان می رفتند. آقای مدیر هم درها را قفل کرد و یک تعارف خشک و خالی و خیلی سریع به من کرد تا به خانه شان بروم و بعد دوان دوان به سمت خانه خود که در نزدیکی مدرسه بود رفت، دیگر همکاران هم شال و کلاه کردند و به سمت مدرسه پسرانه رفتند. من ماندم تنها در برابر این خیل عظیم برف ها که باید به مبارزه با آنها می پرداختم تا به وامنان برسم. از خودم می پرسیدم،کدام معلم برای رسیدن به خانه اش باید در جنگی نابرابر شرکت کند؟ جنگی که در آن سلاحش در برابر سلاح دشمنش هیچ است.
در اوج ناامیدی بودم و داشتم شال و کلاهم را که در برابر این حجم از سرما کارایی خاصی نداشت را جفت و جور می کردم که صدایی مرا به خود خواند، صدای آرامی در پس این پرده سپید و سرد گفت: آقا معلم، می دانم می خواهی به وامنان بروی، بیا این بار باهم برویم. در این هوا تنها رفتن درست نیست، من هم در وامنان کاری دارم و به آنجا می روم. ضمناً پیاده رفتن در این شرایط کار بسیار سختی است، در این کولاک احتمال این که سرما بخوری زیاد است.
منبع صدا کمی با من فاصله داشت و کولاک باعث شده بود که نتوانم خوب ببینمش، به خودم گفتم خدا را شکر که در این وضعیت بحرانی وسیله ای برای رفتن پیدا شده است. چقدر این دنیا عجیب است، آن زمان که به دنبال ماشین هستی و عجله داری، نمی آید که نمی آید ولی حالا که اصلاً به فکرش نیستی ناگهان مقابلت ظاهر می شود. بسیار شادمان خودم را به صدا رساندم تا بعد از تحمل این همه سرما جایگاهی گرم نصیبم شود، یک بار هم تا وامنان را به راحتی طی کنم.
اما روزگار بازی غریبی با من دارد، هیچگاه نمی خواهد هرآنچه در تصور دارم را در واقعیت هم نشانم دهد. این بازی از همان زمانی که پا به این منطقه گذاردم شروع شده است و به نظرم پایانی در آن نیست. وقتی به صدا رسیدم با منظره ای بسیار تفاوت مواجه شدم. پیرمردی که مثل خیلی از پیرمردهای این منطقه کلاه نمدی به سر داشت و بر روی قاطری که از نظر سنی فرقی آن چنان با راکبش نداشت، نشسته بود و با لبخندی مرا نگاه می کرد. ابتدا از دیدن این منظره جا خوردم، خبری از ماشین نبود و همین مرا مبهوت کرده بود.
کمی که گذشت و به خود آمدم، پرسیدم پدر جان از کجا مرا دیدی و از کجا فهمیدی که من معلمم و از همه مهمتر چگونه دانستی که می خواهم به وامنان بروم؟ لبخندی زد و گفت: می شناسنمت، می بینمت که از وامنان می آیی و می روی. ضمناً نوه ام در کلاس شماست و خیلی از شما تعریف کرده است. هوا خیلی سرد است، بهتر است سوار شوید، در مسیر می توانیم بیشتر با هم صحبت کنیم.
فکر هرچیزی را می کردم الی قاطر، پیاده بروم زودتر می رسم، حالا مگر سوار این مرکب شوم از سوز سرما کم می شود که این پیرمرد می گوید سوار شو تا سرما نخوری؟ به نظرم پیاده رفتن بیشتر گرمم می کند تا سوار این قاطر شدن و به دل این کولاک زدن. پیرمرد خودش کاملاً مجهز بود و سرما با او کاری نداشت، من هستم که تا وامنان به احتمال غریب به یقین منجمد خواهم شد. هرچه انکار کردم، اصرار کرد. واقعیت امر علاوه بر موضوع سرما، بیشتر خجالت می کشیدم پشت قاطر سوار شوم، آن هم مقابل مدرسه، دانش آموزان اگر ببینند معلمشان ترک قاطر سوار شده چه فکری خواهند کرد؟
دیگر داشت عصبانی می شد که به اطراف نگاه کردم و مطمئن شدم که هیچ کس نیست، به نظر باید سوار می شدم ولی آخرین تیر در ترکشم را رها کردم تا شاید این پیرمرد مهربان دست از سرم بردارد. گفتم: برای قاطرتان سنگین هستم، وزن من زیاد است و به این زبان بسته فشار می آید. این تیرم هم اثر نکرد و در نهایت او بود که برنده این کشمکش شد و دستم را گرفت و مرا بر ترکش نشاند. پیرمرد خوشحال از این که موفق شده مرا سوار کند به راه افتاد ولی کاملاً حس کردم که این قاطر بنده خدا اصلاً از بودن من بر پشتش خشنود نیست. خودم وزن خودم را نمی توانم تحمل کنم چه برسد به این زبان بسته.
چند قدمی حرکت نکرده بودیم که صدای سلام های متعددی که از اطراف می آمد کاملاً مرا غافل گیر کرد. بخش اعظمی از دانش آموزان بودند که در کنار جاده ایستاده بودند، اصلاً به این فکر نکرده بودم که در مسیر آنها خواهم بود، نگاه هایشان در این کولاک شدید آن قدر نافذ بود که شدت سرما هم نمی توانست از ذوب شدنم جلوگیری کند. صدای خنده بعضی از آنها ویران کننده بود. مانده بودم این همه دانش آموز از کجا پیدایشان شد؟ مگر همین چند دقیقه پیش با سرعت برق به سمت خانه هایشان روانه نشده بودند؟ چرا به خانه هایشان نمی روند؟ دیدن معلم سوار بر قاطر، بهترین موضوع برای دانش آموزان است و از آن بدتر این که دانش آموزان دختر باشند. فکر کنم تا سالها این موضوع نقل مجالس بچه ها باشد. فقط در فکر این بودم که جلسه بعد با چه رویی دوباره به سر کلاسشان بروم.
ناراحت و عصبانی بودم و غرغر می کردم از دست این بچه ها، پیرمرد گفت: نگران نباش، اینها بچه اند و تمام این کارهایشان از روی بچگی شان است، کمی که بگذرد همه چیز را فراموش می کنند. گفتم: فکر نکنم این هایی که من دیدم چیزی را فراموش کنند، وقتی به جای خانه رفتن ایستادند تا مرا در این شرایط ببینند، یعنی حتماً برایم داستان ها خواهند ساخت و بعد از مدت کوتاهی به افسانه ای برای خندیدن آنها بدل خواهم شد. لبخندی زد و گفت: خُب فراموش نکنند. اصلاً بخندند، مگر چه می شود؟
کلی برایش صغرا کبرا چیدم که ما معلمان خیلی باید حواسمان به رفتارمان و خیلی چیزها باشد، ما الگوهای دانش آموزان هستیم، آنها بسیار از ما تاثیر می پذیرند و قص علی هذا… . باز هم لبخندی زد و گفت: این همه گفتی ولی باز هم به نظر من چیز خاصی نیست، اگر این طور است که من باید حدود هفتاد سال موجبات خنده دیگران باشم ولی می بینی که نیستم، اینها فرع زندگی است به فکر اصولش باش. شخصیت هر فرد به خودش مربوط است نه به چیزی که بر آن سوار است. حالا این قاطر اگر اسب بود به نظرت بهتر بود؟ شاید در ذهنت بگویی آری، ولی به نظر من اصلاً فرقی ندارد.
سرمای هوا و کولاک از یک طرف و سرعت بسیار پایین این قاطر هم از طرف دیگر و قضیه دانش آموزان همه دست به دست هم داده بود که اصلاً حالم خوب نباشد. مسیر جاده را در پیش داشتیم و طولانی شدن زمان رسیدن را اصلاً برنمی تابید، خیلی دوست داشتم سریعتر به وامنان برسم و از این شرایط خلاصی یابم. ولی در این شرایط وقتی به پیرمرد نگاه می کردم، حالش خیلی خوب بود، سرحال و سرزنده انگار نه انگار که در این سرما و سختی قرار دارد. در حال زمزمه کردن شعری بود، برای خودش می خواند و به خودش به به می گفت، هرچه سعی کردم هیچ از ابیات شعرش را نمی فهمیدم.
بعد شروع کرد به صحبت کردن با من، از زندگی اش گفت و از جوانی اش، فقط سختی بود و تلاش و زحمت، ولی چنان تعریف می کرد که انگار با لذت همه آنها را پشت سر گذاشته است. می گفت بودن رنج برای فهمیدن درست خوشی در زندگی لازم است. وقتی از رنجی خلاص می شوی یا مشکلت حل می شود خوشی آن را تا اعماق وجودت می فهمی و این اصل زندگی است. با حرفش تا حدی موافق بود ولی اگر آن رنج یا مسئله برطرف نشود تکلیف چیست؟ باید تا آخر عمر درد کشید؟
نمی دانم چه طور این سوال را در ذهنم خواند و با همان لبخند همیشگی اش گفت: از میان خیل دردها و رنج ها اگر یکی هم برطرف شود، غنیمت است و به بهانه آن باید شاد شد، وگرنه زندگی چیزی جز غم نیست. ضمناً مثل من دل به هیچ چیز نبند تا اگر حل نشد یا از دستش دادی غم آن کمتر شود. سخنانش خیلی فلسفی شده بود و دیگر عقلم قادر به درک آن نبود ولی هرچه بود این سخنان حال مرا هم بهتر کرد. این کولاک که تا چند دقیقه قبل برایم دیوی هولناک بود حالا به بادی سخت بدل شده بود که تحملش تا حدی ممکن بود.
در ادامه گفت: زمینم در میان دره واقع شده است، در کنار رودخانه و کمی بالاتر از پل، بیشتر اوقات شما را دیده ام که پیاده در حال رفت و آمد بین وامنان و کاشیدار هستی. واقعاً دستت درد نکند که برای درس دادن به بچه های ما این همه زحمت می کشی، این همه سختی راه را تحمل می کنی تا بتوانی به موقع به مدرسه برسی. در زمان ما دانش آموزان بین روستا ها را پیاده طی می کردندتا به مدرسه برسند و حالا این کار سخت را شما انجام می دهید. واقعاً دست تان درد نکند. در ضمن صحبت هایش کلی هم قربان صدقه ام رفت و برایم دعا کرد.
خیلی برایم جالب بود که ایشان این گونه حواسش به من بوده و همین برایم بسیار با ارزش بود. ضمناً تا حالا کسی این قدر از من تعریف نکرده بود و این چنین مرا مورد عنایت قرار نداده بود. حس خوب این تعریف ها را نمی شود کتمان کرد، خواه ناخواه لبخند بر لبان من هم نقش بست و دلم نیز گرم شد. این گرمای روحی و روانی حتی به حالت فیزیکی هم برایم قابل درک بود، حالا دیگر سردم نبود. گرمای عجیبی را از درونم حس می کردم. همه چیز در اطرافم زیبا به نظر می رسید، برف دوست داشتنی شده بود و صدای کولاک هم شده بود موسیقی متن این صحنه های زیبا.
واقعاً همه چیز به خود انسان مربوط است، می تواند سخت ترین شرایط را با نوع نگاهی متفاوت تحمل کند و یا رنجی را تا حدی تخفیف بخشد. همه چیز در ذهن ماست، همه چیز به حالت روحی و حتی جسمی ما مرتبط است. نان خشک گاهی از بهترین غذاهای دنیا لذیذ تر می شود، وقتی در بالای کوهی در طبیعتی بکر و در کنار چوپانی با حال خوش میل شود، همان حال خوش است که آن تکه نان را لذیذ می کند. مغز ما بیشتر بر ذهنیات تاکید دارد تا عینیات.
پیرمرد به خواندن ترانه اش ادامه می داد، خیلی دوست داشتم با او همراهی کنم و در این حس خوب با او شریک شوم ولی افسوس که هیچ از شعرش نمی شنیدم و با همان ریتمش خودم را راضی می کردم و سری تکان می دادم. همه چیز برعکس شده بود، نمی دانم چرا دوست نداشتم برسم و آرزو می کردم که پشت این پیرمرد و سوار بر این مرکب ساعت ها در راهی نامعلوم و بی انتها سیر کنم. برف ها در این کولاک برایم همچون پرهایی بودند که در آسمان با این نوای دل انگیز پیرمرد در حال رقصیدن هستند.
وقتی به خانه رسیدم اصلاً احساس سرما نمی کردم و هیچ خبری از علایم سرماخوردگی نبود. همان انرژی مثبتی که از آن پیرمرد گرفته بودم مرا از سرما و بیماری و درد و رنج مصون نگاه داشته بود. همراهی با این پیرمرد را نمی شود حتی با میلیاردها واحد دارویی مقایسه کرد. ای کاش می شد همیشه چند واحد از این پیرمردها همراه آدمی می بود. ای کاش.
۲۴۹. سه تا
اذان صبح بود که کوله پشتی ام را برداشتم و از خانه بیرون زدم، تا «سیب چال» را از جاده رفتم و بعد از روستا وارد مسیری شدم که تا کنون نرفته بودم. همیشه رفت راه هایی که جدید است برایم هیجان انگیز است. از جای چرخ هایی که به جا مانده بود، فهمیدم که این مسیر تراکتورها است که سر زمین می روند. کمی که بیشتر رفتم راه باریک شد، از مزارع فاصله گرفتم و آرام آرام ارتفاع بیشتر می شد. دیدن رشته کوه های البرز که از شرق تا غرب کشیده شده اند در این صبح دل انگیز بسیار لذت بخش بود.
اینجا مرز بین البرز خشک و البرز مرطوب است، این رشته کوه همچون سدی نمی گذارد رطوبتی که بسیار حیاتی است به سمت جنوب آید. ابرها باید بسیار ارتفاع گیرند تابتوانند از روی این کوه های بلند عبور کنند. یک ساعتی طول کشید تا به بالای یال اصلی رسیدم. مناظر بسیار زیبا و فرح بخش بود، وقتی در امتداد یال می ایستادم یک طرف سرسبز بود و طرف دیگر خشک و بایر، یک طرف سیراب و طرف دیگر تشنه. قرن هاست که این تفاوت در اینجا هست و هنوز کسی حکمت آن را نمی داند. در این بالا حتی می شد تفاوت را در آب و هوای نیز فهمید، از شمال نسیمی پر طراوت می وزید و از جنوب خشکی و حرارت بود که احساس می شد.
مسیر یال را در پیش گرفتم و به سمت غرب به راه افتادم. حرکت بر روی یال بسیار لذت بخش است. در ارتفاع، گستره ی وسیعی را می توانی نظاره گر باشی آن هم دو طبیعت متضاد، یکی زرد و صخره ای و خاکی و نسبتاً خشک و آن یکی سبز و مرطوب و شاداب. جنگلی که در سمت راستم بود مرا به سوی خود می خواند، می گفت: به این طرف بیا که اینجا همیشه سرسبز است و با طراوت، شادی در این سوی است و در آن سوی به جز سختی چیزی نخواهی یافت. البته من چند سالی است میهمان این طرف هستم و سختی آنها را با تمام وجود حس کرده ام، مقاومت جانانه این سمت برایم هم جذاب است و هم آموزنده.
اصرار جنگل در دعوتش آن چنان قوی بود که با اجازه سمت جنوب، تصمیم گرفتم به دیدارش بروم. پیش خودم حساب کردم، سه یا چهار ساعتی می روم و در جایی اتراق می کنم و بعد از صرف ناهار، همین مسیر را دوباره باز می گردم. انگار جنگل این حرف مرا شنید و چند قدمی که جلوتر رفتم راه باریکی که در آن بودم، دو شاخه شد و یکی به سمت جنگل سرازیر شد. راه مال رو در این کوهستان خودش راهنما و جهت یاب است، اگر یکی را در پیش بگیرم در نهایت به جایی خواه رسید، و یا همان را دوباره باز خواهم گشت. شیبش خوب بود و زیاد آزارم نداد، میهمان نوازی جنگل از همین ابتدا بسیار عالی بود.
واقعاً سرسبزی این سوی کوه را به هیچ عنوان نمی توان با آن سوی مقایسه کرد. درختان تناور در میان بوته های کاملاً سبز منظره ای بسیار زیبا خلق کرده بودند که چشمانم از دیدنشان سیر نمی شد. در آن طرف یا بهتر بگویم، طرف ما، حتماً می بایست نهر یا رودخانه ای باشد تا سرسبزی دیده شود و یا این که جویی توسط کشاورزان برای آبیاری باشد تا بتوان مزرعه ای دید که در مرزهای آن چند درخت ایستاده باشند. ولی اینجا هیچ خبری از رودخانه نبود و همه جا سرسبز بود.
می خواستم کمی از آنها گلایه کنم، من در آن طرف این کوه همه را در سختی و تعب و تلاشی دلاورانه برای آب می دیدم. خود ما هم در روستا همیشه مشکل آب داریم و در طول روز بیشتر از چند ساعت آب در لوله ها جاری نیست و باید در بیست لیتری ها ذخیره کنیم. کشاورزان بیشتر دیم می کارند و به امید ابرهایی هستند که هر از چندگاهی از این سد بزرگ عبور می کنند و به این سوی می آیند. بسیار شاهد تلاش ابرها برای گذر از روی کوه ها بوده ام که بیشتر آن ناموفق بوده است.
جنگل، نگفته حرفم را فهمید و گفت: به خدا من هم دوست دارم درختان آن طرف هم همچون ما بدون دغدغه باشند، آب همیشه در اطراف ریشه هایشان باشد و همواره سرسبز و شاداب باشند، ولی این کوه است که نمی گذارد و از زمانی که به یاد دارم این گونه بوده است. در جوابش گفتم: من هم چند سالی است که به اینجا آمده ام و این سوال همواره با من هست که چرا این کوه با این صلابتش این قدر خساست به خرج می دهد و نمی گذارد ابرها از رویش عبور کنند.
در خیال خود در حال گفتگو با جنگل بودم که ناگاه صدای خش خشی از پشت مرا به خود آورد. ابتدا آن را جدی نگرفتم و همچنان در دل جنگل به مسیرم ادامه می دادم، کوره راهی بود که مرا همراه خود به پایین و دل جنگل می برد. بار دوم که این صدا را شنیدم، ناخودآگاه ایستادم. به یاد صحبت های عمو نعمت افتادم، آن زمان که به تنهایی به دره «زو» رفته بودم، کلی مرا ملامت می کرد که چرا بی خبر رفته ام. حالا اگر اتفاقی بیفتد چطور می توانم کمک خبر کنم و یا اگر باز نگشتم چه کسی به دنبالم خواهد آمد؟ جواب عمو نعمت را چه باید بدهم؟ خودم را ناسزا می گفتم که چرا دوباره بی احتیاطی کرده ام و چیزی به کسی نگفته ام. خودم، خودم را دلداری می دادم که ساعت پنج صبح کسی بیدار نبود که بگویم!
صدای خش خش بیشتر و نزدیک تر می شد، باز هم مانند همیشه ترس به سراغم آمد. احتمال زیاد حیوانی وحشی است، گرگ یا خرس، این بار دیگر فرصتی برای فرار نخواهم داشت پس باید فکر دیگری می کردم. سریع کوله را زمین گذاشتم تا از داخل آن چاقویی را که به همراه داشتم بگیرم، بعد از آن اتفاق دره زو، مهدی یک چاقو کوچک که مانند سرنیزه بود برایم گرفته بود تا در مواقع اضطراری از آن استفاده کنم، کمی هم روش دفاع توسط چاقو را به من آموزش داده بود، ولی حالا هیچ از آن در یاد نداشتم.
البته من تا به حال اصلاً تجربه داشتن یا استفاده از چاقو را نداشته ام، خود مهدی می گفت: آن قدر که دست و پا چلفتی هستی، اگر چاقو هم داشته باشی در مواقع خطر نمی توانی از آن استفاده کنی. یک بار ادای مرا در مواجه با یک حیوان وحشی درآورد، مثلاً گرگی در راه قصد حمله به من را داشت و من می خواستم از خودم دفاع کنم، مهدی نقش مرا بازی می کرد. هر چه جیب های کاپشنم را می گشتم چاقو را پیدا نمی کردم و از آقای گرگ اجازه می خواستم تا بگذارد جیب های شلوارم را بگردم، آنجا هم نبود و ملتمسانه به آقای گرگ می گفتم: ببخشید اجازه دهید داخل کوله را نگاه کنم، حتماً آنجاست. نمی دانم چرا وقتی مهدی این نمایش را اجرا می کرد همه از خنده کف اتاق ولو بودند.
جرات نداشتم برگردم و پشتم را ببینم. هرچه درون کوله را می گشتم چاقو را نمی یافتم. خودم را نفرین می کردم که چرا این چاقو را در جایی دم دست نگذاشته ام، مهدی چقدر گفته بود که غلافش را در کمربندم ببندم ولی من اصلاً نمی توانستم این کار را بکنم، آبرویم در روستا می رفت. ای کاش بعد از خارج شدن از روستا این کار را می کردم، آنجا که دیگر کسی نبود.
هنوز داشتم می گشتم که احساس کردم دقیقاً پشت سرم هستند، دست و پایم شل شد، چاقو هم پیدا نشد که نشد. لرزش اندامم دیگر قابل کنترل نبود. از صداهایی که می شنیدم دانستم که از یکی خیلی بیشتر اند، انگار گله ای به من حمله آورده اند و همین چنان ترسی بر من وارد آورد که غالب تهی کردم. صدا هایشان نزدیک و نزدیک تر می شد، تصمیم به فرار گرفتم ولی پاهایم همراهی نکردند و همانجا ماندم، نفسم به شماره افتاده بود و با خودم عهد بستم اگر این بار زنده ماندم دیگر اصلاً و ابداً تنها به گشت و گذار نروم.
چاره ای نداشتم، می بایست قبل از هر اتفاقی حداقل می دیدم که چه بلایی سرم خواهد آمد، به همین خاطر به هر زحمتی بود برگشتم. سه تا بودند و در چند متری من کاملاً گارد حمله گرفته بودند، دندانهایشان را با صدای غرشی هولناک نشانم می دادند. چشمانم تار شده بود، بدنم خالی کرده بود، مانند چوب خشکم زده بود، انگار بختک به رویم افتاده بود. به سختی نفس می کشیدم و قادر به هیچ حرکتی نبودم. این بار کارم تمام است و هیچ امیدی هم به نجات نیست.
بی تحرک فقط نگاهشان می کردم، گرگ هایی بودند تا بن دندان مسلح در مقابل منی که هیچ سلاحی نداشتم و بهتر بگویم دارم و نیافتم. حتی اگر چاقور ا می یافتم هم کاری از دستم بر نمی آمد. نمی دانم چه مدت در این حال ماندم، دیگر توان ایستادن نداشتم. خواستم بنشینم که جلوتر آمدند و این یعنی حق نداری حرکت کنی. کاملاً درمانده شده بودم، دیگر توانم تمام شده بود و منتظر یورش سه گانه آنها بودم، در این انتظار مخوف به سر می بردم که صدای سوتی را شنیدم، سوت دوم بود که نفهمیدم این سه تا کجا غیبشان زد.
به روی زمین افتادم. دست و پاهایم کرخت شده بودند و حتی نمی توانستم بنشینم. این سوت ها چه بودند که مرا نجات دادند؟ امداد غیبی بودند؟ شاید این سوت ها لحظه رخت بربستن من از این دنیا بودند، چون بعد از آن بلافاصله آن سه تا ناپدید شدند. پس خدا را شکر این سفر ما بدون درد بود، همیشه از درد زیاد می ترسیدم و آرزو داشتم که اگر قرار است روزی بروم بدون درد این انتقال صورت گیرد.
در این اوضاع نامفهوم بودم که سایه ای به رویم افتاد، چقدر زود مسئولین محاسبات به سراغم آمدند؟ هنوز چند لحظه از ورودم به این دنیا نمی گذرد، چقدر اینجا اتفاقات سریع رخ می دهد. حتی فرصتی هم برای مرور نمی گذارند، من در کلاس هر وقت می خواستم امتحان بگیرم، یک هفته جلوتر اعلام می کردم، اینجا هنوز اتفاقی نیفتاده از آدم امتحان می گیرند. تا خواستم بجنبم تا ببینم این آقای مسئول پرسیدن سوالات سخت کجاست، که صدایی با خنده گفت: آقا اجازه، خیلی ترسیدی؟!!
سقوطی جانانه از عرش بر فرش کردم، چشمانم را چندین بار باز و بسته کردم تا مطمئن شوم این صدا و چهره خود حمید است. با کمکش از حالت خوابیده به نشسته درآمدم و مدتی گذشت تا همه چیز در ذهنم سرجای خودش قرار بگیرد. سفره نان و پنیرش را پهن کرد و کمی در اطراف پرسه زد و با یک دسته «الزو» که نوعی تره کوهی است، آمد. چای را به راه کرد و یک لقمه پنیر و سبزی به من داد.
همان یک لقمه حال و جانی به من داد، ولی دوباره سروکله آن سه تا پیدا شد. این بار دیگر نترسیدم و آن ها هم دیگر گارد حمله نداشتند و کمی مهربانتر به نظر می رسیدند، با فاصله در اطراف ما ایستادند و حواسشان به همه جا بود. برای هر کدام تکه نانی انداختم و آنها هم با فراغ بال شروع کردند به خوردن. حمید گفت: این سه تا اگر نباشند من در این کوه و دشت با این همه گوسفند هیچ کاری نمی توانم بکنم. سگ، عصای دست چوپان است. گفتم: بله درست می گویی ولی همین سه تا نزدیک بود مرا قبض روح کنند. خندید و گفت: آقا اجازه فرق سگ و گرگ را نفهمیدی؟! گفتم: آن قدر ترسیده بودم که چشمانم خوب نمی دید. ضمناً سگهایت چنان قوی هیکل هستند که از گرگ چیزی کم ندارند.
گفت: بیاد هم همین طور باشد، وگرنه در نبردهای تن به تن کم می آورند. دوباره خواستم به آنها تکه نانی بدهم که حمید این بار نگذاشت و گفت: اینها نباید زیاد اهلی شوند و فقط باید از دست من چیزی بخورند. این ها وظیفه شان این است که گله را در برابر غریبه ها حفاظت کنند، این غریبه هم می تواند حیوان باشد و هم انسان، سگ ها حافظه بویایی بسیار خوبی دارند و همه چیز را از روی بویش به خاطر می سپارند.
حمید از دانش آموزان سالهای قبل من بود که دیگر در دبیرستان ادامه تحصیل نداده بود و حالا برای خودش چوپان قابلی شده بود. چند کلامی هم صحبت شدیم و توانستم اندکی به درون دنیای زیبایش که با طبیعت عجین بود، وارد شوم. این نوجوان شانزده یا هفده ساله در دل این طبیعت به چنان آرامشی رسیده بود که ما ها با کلی امکانات باید سالها بدویم تا به لحظه ای از آن برسیم. او خودش جزئی از طبیعت شده بود.
بعد از خداحافظی بسیار گرم با حمید، در مسیر بازگشت یکی از آن سه تا، تا مسافتی نسبتاً طولانی مرا مشایعت می کرد، با فاصله ای استاندارد و کاملاً اصولی پشت مرا پوشش می داد. نه به چند دقیقه قبل که می خواست مرا بدرد، نه به حالا که بادیگارد من شده بود. البته بیشتر مراقب گله بود تا من، این یکی آمده بود تا از من مطمئن شود که دیگر خطری ندارم. این ها چقدر کارشان را بلدند و تعهد دارند، در هر صورت تعهد بالای این سه تا امروز مرا تا حد مرگ ترساند.
در جاده مابین سیب چال به وامنان، به یاد قولی افتادم که به خودم دادم، دیگر تنها به دل طبیعت نخواهم رفت. چه قول سختی است، تنها در دل کوه و دشت و جنگل قدم برداشتن حال هوای دیگری دارد، وقتی با کسی هستی کمتر حواست به طبیعت جلب می شود و بیشتر صحبت می کنی. در تنهایی است که این دوستان خودشان را به من نشان می دهند و اگر کس دیگری باشند نقاب جماد بر خود می گیرند. پس از این به بعد باز هم تنها می روم ولی حتماً به کسی خواهم گفت کجا خواهم رفت، عمو نعمت بهترین گزینه است.
۲۴۸. قبض برق
تابستان گرم از راه رسید و فصل استراحت ما معلم ها شروع شد. واقعاً بعد از نه ماه فعالیت شدید در امر تعلیم و تربیت این سه ماه لازم است تا بخشی از انرژی تحلیل رفته را به بدن بازگردانیم. بخش عمده خستگی در معلمان، روحی روانی است تا جسمانی، کار با ذهن افراد و تلاش برای تغییر دادن رفتار انسانها که هدف غایی آموزش و پرورش است، روح و روان را می فرساید و این خستگی بسیار بیشتر از خستگی جسمانی، ما را به زمین می زند. بسیاری فقط از بیرون به شغل ما می نگرند و از دورنش خبری ندارند، فقط سه ماه تعطیلی را می بینند و از سختی های امر آموزش بی اطلاع هستند.
از آخرین روز خرداد که در آزادشهر از بانک حقوقم را گرفته بودم، دقیقاً سی روز گشته بود. با توجه به این که خرج های معمول طول سال را نداشتم ولی چیزی از حقوقم نمانده بود. وقتی فکر کردم در کجا پول هایم را خرج کرده ام به جای افسوس بر خود می بالیدم، سالها در خانه فقط مصرف کننده بودم، ولی حالا چند سالی هست که من هم در کنار پدرم نان آور خانه محسوب می شوم. هر وقت به بازار می رفتم و خرید می کردم، از جیب خودم می دادم. با این کار هم حس استقلال داشتم و هم احساس می کردم بزرگ شده ام.
با هر زحمتی بود به مدد پس اندازهایی که داشتم، خودم را به نیمه های مرداد رساندم. دیگر حتی پولی که بشود با آن به خریدهای روزمره رفت را نیز نداشتم. بی پولی خیلی ناگوار است، واقعاً مرد اگر پول در جیبش نباشد دنیا بر سرش خراب می شود، احساس حقارت می کردم. به این فکر می کردم آن پدرهایی که برای امرار معاش خود پولی به اندازه ندارند چه حس دردناکی را تحمل می کنند. این حس مرد را خُرد می کند و نایی برای ایستادن و ادامه دادن نمی گذارد. این اقتصاد چقدر مهم است.
به قول ارسطو در اقتصاد تساوی وجود ندارد، یعنی نمی شود دو نفر به میزانی کاملاً یکسان درآمد داشته باشند. تناسب وجود دارد، یعنی چهار عدد باید دخیل باشند. هر فرد با میزان کارش باید سنجیده شود و بر اساس آن باید درآمد داشته باشد. در این نسبت مخرج کسر، زمان و انرژی ای است که صرف کار کردن می شود و صورت کسر هم میزان درآمد از آن کار است. دو کسر زمانی برابر می شوند که ساده شده آنها یکسان باشد، ممکن است هیچ کدام از عددهای صورت و مخرج برابر نباشد ولی وقتی نسبت برقرار باشد، تساوی هم برقرار است. ولی افسوس و صد افسوس که در جامعه ما این قانون به هیچ وجه برقرار نیست و این نسبت اصلاً رعایت نمی شود.
رویم نمی شد از پدر که سالها از او پول گرفته ام درخواست کمک کنم، خدای ناکرده حالا دیگر کارمند دولت هستم و دستم در جیب خودم است، ضمناً این با روح استقلالی که داشتم کاملاً در منافات بود. همین موجب شد تصمیم بگیرم به آزادشهر بروم و حقوق این ماه را بگیرم، البته بهتر بود تا آخر ماه را صبر می کردم و یک دفعه حقوق دو ماه را می گرفتم. ولی در این هوای گرم طی کردن حدود هزار کیلومتر راه در رفت و برگشت فقط برای گرفتن حقوق کاری بخردانه نیست، ضمناً تا آخر ماه را چه طور بگذرانم؟
از پدر که نمی توانم کمک بگیرم، رفتنم به آزادشهر هم که به صلاح نیست، باید به دنبال گزینه سومی می گشتم، می توانستم از کسی مبلغی قرض بگیرم تا این چند صباح را بگذارنم و اول مهر بروم و حقوق این سه ماه را یکجا بگیرم و قرضم را ادا کنم. فکر خوبی بود، ولی وقتی در ذهنم تمام اطرافیانم را سنجیدم، کسی را نیافتم تا رویش را داشته باشم و از او پولی دستی بگیرم. این گزینه هم به شکست انجامید و این ناکامی ها باعث شد بی پولی بیشتر بر من فشار آورد. شب تا صبح فقط به دنبال راهی بودم تا بتوانم خودم را از این مشکل رهایی دهم.
بعد از کلی تفکر، ایده ای به ذهنم رسید، در شدنی بودنش شک داشتم ولی ارزش داشت آن را امتحان کنم. بهترین کار در شرایط فعلی این بود که به بانک بروم و از آنها راهی برای دریافت حقوق از آزادشهر جویا شوم، احتمال زیاد در مراودات بانکی راهی هست که بتوان از شعبه شهر دیگری پول برداشت کرد. به نزدیک ترین شعبه بانک ملی رفتم و ماجرا را به معاون شعبه گفتم. به جای لبخند، کلی خندید و گفت: چه جور کارمند دولت هستی که کارهای بانکی را نمی دانی؟! برو و یک چک بیاور تا تلفنی برایت نقدش کنم. سر از پا نمی نشناختم و سریع به خانه برگشتم و یک برگ چک گرفتم و مبلغ شصت هزار تومان که حقوق دو ماه بود را روی آن نوشتم و با سرعت تمام به بانک بازگشتم.
همان آقای معاون کارهایم را انجام داد و بعد از حدود بیست دقیقه مرا صدا زد و چک را که برگه ای به آن الصاق شده بود را به من داد و گفت به صندوق بروم تا در آنجا پولم را بگیرم. چقدر راحت این کار انجام شد و ای کاش این روش را زودتر می دانستم و این همه خودم را به سختی نمی انداختم. ای کاش اطلاعات بانکی ام بیشتر بود، به نظرم برای ما باید یک کلاس ضمن خدمت درباره امور بانکی هم بگذارند.
جلوی باجه صندوق خیلی شلوغ بود و باید صف می ایستادم، حاضر بودم تا آخر وقت هم صف بایستم، واقعاً بی پولی بسیار عذاب آور است. مقابل من پیرمردی بود با موهای کاملاً سپید که کت و شلواری هم به رنگ سپید پوشیده بود. آن قدر منظم و آراسته بود که ناخدا گاه چشمانم بر روی او ماند. کیف سامسونت مشکی رنگی که در دست داشت تضاد بسیاری با رنگ سفید که پوشیده بود ایجاد کرده بود ولی نمی دانم چرا این تضاد زیبا به نظر می آمد.
مقابل ما هم حدود ده نفری بودند و همین پیرمرد را کمی کلافه کرده بود. رو به من کرد و گفت: اینها برای وقت اصلاً ارزش قائل نیستند و نمی دانند چه چیز گران بهایی را از ما می گیرند، حداقل باید تعداد باجه ها را بیشتر کنند تا مردم این گونه برای کاری کوچک ساعت ها معطل نشوند. کی این سیستم بانکی و اداری ما توسعه خواهد یافت؟ من متعجّبانه فقط به حرف های ایشان گوش می کردم و زیاد از آن سر در نمی آوردم، از زمانی که به یاد دارم برای خیلی چیزها باید صف ایستاد و ساعت ها معطل شد، از نان که قوت لایموت است گرفته تا خیلی چیزهای دیگر.
وقتی در مورد هدر رفتن وقت صحبت می کرد کمی هم به فکر تابستان افتادم، در مدت این دو ماهی که از تابستان می گذشت تنها چیزی که برایم مهم نبود وقت بود و فقط آن را به بطالت می گذراندم، درست است که باید استراحت کنم ولی هیچ برنامه یا کار خاصی نداشتن هم اصلاً خوب نیست. این بیکاری که در زمان سال تحصیلی آرزویش را می کنیم بعد از حدود یک ماه حوصله سر بر می شود و باعث می شود تا حدی اخلاقم بد شود. باید فکری می کردم تا از این حالت ناپسند بی برنامه ای خارج شوم.
در میان صحبتهای پیرمرد شنیدم که گفت: این همه معطلی فقط برای یک فیش برق واقعاً انسان را عصبانی می کند، یک ساعت اینجا ایستاده ام ولی هنوز کارم انجام نشده است. همین بهانه ای شد تا من هم شروع کنم به صحبت کردن، گفتم: پدر جان، مگر کس دیگری نبود تا قبض را به او بدهید تا پرداخت کند؟ چرا این قدر خود را به سختی انداخته اید؟ لبخندی زد و چیزی نگفت. فکر خوبی به ذهنم رسید، گفتم: آقا قبض برق را به همراه پولش به من بدهید، برایتان پرداخت می کنم، خانه ما در همین خیابان مقابل است، نشانی دقیق را به شما می دهم، هر وقت خواستید بیایید و رسید آن را بگیرید.
لبخندی زد و گفت: نه پسر جان این کار خودم است. گفتم: تعارف نمی کنم، برای من هیچ زحمتی ندارد، می توانم ساعت ها در صف باشم، شما خسته می شوید، بهتر است به خانه بروید و این کار کوچک را به من بسپارید، فکر کنید من نوه شما هستم. با همان لبخندی که بر لبانش داشت کیف سامسونتش را باز کرد و بعد از کمی جستجو، قبض برق را به من داد، منتظر بودم پول آن را نیز بدهد که با اشاره به من فهماند که قبض را نگاه کنم.
وقتی چشمانم به قبض و عدد رویش افتاد در جا خشکم زد، هرچه به قبض بیشتر نگاه می کردم و عددش را با چکی که حقوق دو ماه من بود مقایسه می کردم چشمان از تعجب بیشتر باز می شد. مبلغ قبض نهصد و پنجاه هزار تومان بود یعنی حدود سی برابر حقوق ماهانه من، یعنی حقوق دو سال نیم من. این عدد آن قدر بزرگ بود که باورش برایم سخت بود، قبض خانه ما در بیشترین مقدارش به پنج هزار تومان هم نمی رسید. این پیرمرد در خانه چه دارد که این قدر برایش پول برق آمده است؟
خودش فهمید که قفل کرده ام و قبل از این که من چیزی بپرسم خودش شروع کرد به توضیح دادن. گفت: پسرم، من یک کارخانه بزرگ تولید مواد غذایی دارم، حدود صد کارگر در آن کار می کنند و بخش عمده ای هم از تولیداتمان صادر می شود، در کارخانه ما چند سوله بزرگ است به همراه دستگاه های بسیار پیشرفته، همه این ها با برق کار می کنند، درست است که یک ژنراتور بزرگ در کارخانه داریم ولی معمولاً مبلغ قبض های برق در همین حدود است. با توجه به همین باید خودم حتماً پرداخت کنم.
بسیار از ایشان عذرخواهی کردم ولی او بسیار بزرگ منشانه از من سپاسگزاری کرد که به فکرش بوده ام و می خواستم کمکش کنم.در ذهنم در این مقایسه بودم که قبض برق این آقا با حقوق من این قدر فاصله داد، پس حقوق ایشان با حقوق من چقدر فاصله خواهد اشت، فاصله اش به فاصله کرات آسمانی از هم خواهد بود. بعد از چند دقیقه رو به من کرد گفت: راستی شما برای چه کاری آمده اید؟ هر چه خواستم از جواب دادن طفره بروم نشد، گفتم آمده ام حقوق ماهی سی هزار تومانی ام را بگیرم، این پول ها که برای شما هیچ حساب می شوند.
اخمهایش را در هم کشید و گفت: حتی اگر یک تومان هم حقوق داشته باشی و واقعاً برایش زحمت کشیده باشی با ارزش است، کار جوهره زندگی است و اگر نباشد زندگی بی معنی است. پرسید چه کاره ام و گفتم چند سالی است که دبیر شده ام و در روستایی دوردست خدمت می کنم. به پشتم زد و گفت: آفرین، خدمت به خلق بزرگترین کاری است که انسان می تواند انجام دهد. تو در جایی که امکانات نیست در حال ارتقا فرهنگ جامعه هستی، به کارت افتخار کن که از خدمت هم بالاتر است.
از نگاهم فهمید که چه می خواهم بگویم و رو به من کرد و گفت: می دانم که می خواهی از کمی حقوقت بگویی و خود را با من مقایسه می کنی، به این روزهای من نگاه نکن، زمانی که هم سن و سال تو بودم یک صدم تو هم حقوق نداشتم، پادو مغازه بودم و به زحمت هم درس می خواندم. اگر تلاش و پشتکار خودم نبود از این کارخانه هم هیچ خبری نبود، در مسیری که به اینجا رسیده ایم کلی زمین خورده ام ول دوباره بلند شده ام و به راهم ادامه داده ام. پسر جان تو اول راهی و من آخر راه، به راه و هدف خودت فکر کن و هیچ از این مقایسه ها که حالا انجام دادی، نکن و تمام تلاشت را برای درست انجام دادن کاری که وظیفه داری به خرج بده.
به پیشخوان که رسید، کارمند بانک تا ایشان را دید بلند شد و بعد از سلام و احوالپرسی کلی عذرخواهی کرد که چرا ایشان را ندیده است. پیرمرد هم با اخم گفت: مگر من با دیگران فرق دارم، من هم همچون آنها کار بانکی دارم. شاید به نظر شما فرق دارم؟ و من اصلاً این نظر را دوست ندارم. برخوردش با متصدیربانک، با آنچه فکر می کرد متفاوت بود. بعد از پایان کارش از من هم خداحافظی گرمی کرد و از بانک خارج شد.
وقتی شصت هزار تومان را گرفتم، فقط صحبت های آن پیرمرد در گوشم بود. واقعاً این پول چقدر برایم ارزشمند است، برای این پول چقدر حرف زده بودم، چقدر درس داده بودم، چقدر سوال طرح کرده بودم و چقدر تصحیح کرده بودم، چقدر سر کلاس از دست بچه ها حرص خورده بودم و از همه مهمتر چقدر راه رفته بودم و از خانه و خانواده دور بودم.
ولی باز هم تفاوت های بسیاری هست که در زندگی همچون خوره فکر و ذهن را می خراشد، ذهن خواهی نخواهی قیاس می کند و سخت بتوان برای آن چاره یافت. به نظرم تمام مشکل در همان نسبت ارسطو است، در افرادی چون من همیشه مخرج کسر بسیار بزرگتر از صورت کسر است و کسری که مخرجش بزرگتر شود خودش کوچکتر می شود، و این کسر فرسنگ ها با آن کسری که مخرجش گاهی فقط یک تماس تلفنی یا اطلاع از رانت یا …. و صورتش درآمد های نجومی است، فاصله دارد.
فکر کنم ارسطو هم می دانست که برقراری این نسبت غیرممکن خواهد بود، ولی نمی دانم چرا نگفت.
۲۴۷. گام سوم
سومین امتحانی بود که می گرفتم و هنوز نمرات تعداد زیادی از بچه ها زیر ۱۰ بود. با این که سر کلاس خیلی فعال بودند و برای جواب دادن سرو دست می شکستند، ولی در امتحان اصلاً موفق نبودند. درست است در کلاس هم جوابهایشان درست نبود ولی خیلی پرت هم نبود، ولی در امتحان یا خالی می گذاشتند یا خیلی پرت و پلا می نوشتند. خیلی فکر کردم تا علت را بیابم. شاید بخشی از آن به سالهای قبل برمی گردد، شاید تفاوت های فردی نمی گذارد خوب درک کنند. ولی چیزی که به نظرم مهمتر آمد این بود که این دانش آموزان در خانه تمرین نمی کنند و به نظر همین عامل اصلی ماندگار نشدن مطالب در ذهنشان می شود.
بچه های روستا با بقیه بچه ها فرق دارند. اینها بعد از مدرسه تازه کارشان شروع می شود، در بهترین حالت در خانه باید یا به گاو و گوسفندان برسند یا در کارهای خانه کمک کنند، در زمستان که همه جا پوشیده از برف است، بیشتر وقت آنها در خانه به این کارها می گذرد ولی در فصل بهار که موسم کشاورزی است، یا سر زمین هستند تا به پدرشان کمک کنند، یا گوسفندان را برای چرا به مراتع می برند. در میان این همه کار اگر وقتی هم برایشان باقی بماند باید شیطنت های کودکی شان را بکنند، کمی در کوچه ها هفت سنگ و یا خر پلیس بازی کنند. در انتها آیا برای درس وقتی می ماند؟
به اینها که فکر می کنم تمام حق را به این بندگان خدا می دهم، ولی وقتی از زاویه دیگر به آن می نگرم، دانش آموز را می بینم که وظیفه اش درس خواندن است و اگر این گونه نباشد، همه چیز به هم می ریزد و اهداف آموزش و پرورش کلاً از دست می رود. دانش آموزان در مدرسه علاوه بر یادگیری درس ها، باید تربیت هم شوند و این تربیت بدون تفکر ممکن نیست، هدف اصلی آموزش ریاضی هم پرورش تفکر و مخصوصاً حل مسئله است. یک کشاورز یا دامپرور که بداند در مواجهه با یک مسئله در کارش چگونه باید به حل آن اقدام کند، خیلی بهتر می تواند شرایط را برای خود بهینه سازد. پس باید راهی بینابین این دو تناقض می یافتم تا بتوانم کاری انجام دهم.
تصمیم گرفتم کمی در مورد چگونه ریاضی خواندن برای بچه ها صحبت کنم، کاری که تا به حال نکرده بودم. در کلاس و در میان نگاه های اخم آلود بچه ها که کاملاً می شد نفرت آنها از ریاضی را دید، رو به آنها کردم و گفتم: برای یاد گرفتن ریاضی سه گام مهم وجود دارد که اگر آنها را درست برندارید به نتیجه نمی رسید. اول دقت و تمرکز، دوم خوب یادگرفتن و سوم هم تکرار و تمرین. به خاطر کمبود وقت می خواستم تیتر وار بگویم و بگذرم که یکی از بچه ها دستش را بالا آورد و پرسید: آقا اجازه ما که سر کلاس حواسمان جمع است و درس را یاد می گیریم، چرا در امتحان هیچ چیز بلد نیستیم؟
این پرسش عالی بود و او را به خاطر این کار تشویق کردم، دانستم که توضیحاتم باید کامل تر باشد. به همه بچه ها گفتم: در گام اول که دقت و تمرکز است، باید حواستان را در کلاس خوب جمع کنید و سعی کنید تمام تمرکزتان روی درس باشد. اگر دقت کرده باشید من در زمان تدریس خیلی تذکر می دهم که حواس پای تخته باشد، این برای بالا بردن تمرکز شماست. در گام دوم باید درس را بفهمید، اگر هم در جایی مفهومی را متوجه نشدید، سوال کنید. شما باید همینجا در کلاس درس را کاملاً متوجه بشوید. اگر ریاضی را در کلاس متوجه نشوید در خانه کارتان بسیار مشکل خواهد بود.
ولی مهمترین گام، تکرار تمرین است. همان طور که می دانید کتاب هم کار در کلاس دارد و هم تمرین، کاردرکلاس ها را باید در کلاس حل کنید و هرجا مشکل داشتید از من بپرسید. ما همین کار را در کلاس انجام می دهیم و معمولاً بخشی از کاردرکلاس ها نیز در پای تخته حل می شود، شما باید تمام مشکلاتتان را در همین کلاس برطرف کنید. تمرین های خانه هم برای تثبیت مطلب در ذهنتان است. بزرگ ترین مشکل شما همین است و به همین خاطر در امتحانات نمره کم می گیرید، یاد می گیرید ولی در ذهنتان نمی ماند، باید در خانه هم تمرین کنید. بهتر است همان روزی که ریاضی دارید، غروبش تمارین را حل کنید و به روز دیگر موکول نکنید. با این کار ریاضی هیچ گاه از یادتان نخواهد رفت.
بچه ها چنان با دقت به صحبت هایم گوش می دادند که در دل کور سوی امیدی درخشید تا این جلسه شروعی باشد برای بهتر شدن این کلاس. وقتی می خواستم درس را شروع کنم، همه چنان مرتب نشستند و کتاب شان را باز کردند که همین موجب شد انگیزه ای دوچندان در من ایجاد گردد. چقدر این بچه ها حرف شنو هستند و چقدر صحبت های من سریع در این بچه ها تاثیر گذاشت. گاهی هم باید کمی از در مهربانی وارد شد و برای بچه ها صحبت کرد، واقعاً این دانش آموزان چگونه خواندن ریاضی را بلد نیستند و همین باعث شده که در این درس مشکل پیدا کنند.
درس جدید حجم بود، جهت یادآوری ابتدا شروع کردم به بیان واحدها و تفاوت بین سانتیمتر و سانتیمتر مربع و سانتی متر مکعب. چون اینها را در چهارم و پنجم خوانده بودند، خیلی سریع از آنها گذشتم تا به محاسبه حجم های منشوری که درس اصلی این جلسه است برسم. می خواستم تخته سیاه را پاک کنم که چند نفری دستشان بالا بود. از من خواستند تا دوباره توضیح دهم، من هم با فراغ بال مجدّداً هرآنچه را که گفته بودم تکرار کردم، کمی هم بیشتر گفتم که سانتیمتر مربوط به محیط است و سانتیمتر مربع مربوط به مساحت و سانتی متر مکعب مربوط به حجم.
وقتی صحبتهایم تمام شد و از آنها پرسیدم فهمیدید، همه با صدای بلند و هماهنگ گفتند: بله. خیالم راحت شد و شروع کردم به کشیدن یک مکعب مستطیل، وقتی برگشتم دیدم یکی از انتهای کلاس دستش بالاست، او هم از من توضیح دوباره درباره واحدها خواست. برای سومین بار همه را مجدد توضیح دادم و در انتها به شوخی گفتم مگر همه نگفته بودید بله، پس چرا دست یک نفر بالا رفت؟ خود همان دانش آموزی که دستش بالا رفته بود، جواب دندان شکنی به من داد، گفت: من نگفتم بله.
تا آمدم در مورد منشورها توضیح دهم باز دست یکی بالا بود و او هم گفت که نفهمیده است. کمی عصبانی شدم، هنوز کارم شروع نشده و مطالبی که برای یادآوری است را سه بار توضیح داده بودم، با این اوضاع درس اصلی را چند بار باید توضیح دهم؟! اطرافم را نگاهی انداختم و از یکی از بچه ها خط کشی را گرفتم و با آن طول کتاب را اندازه گرفتم. بعد پرسیدم برای اندازه گیری کف کلاس چه کار کنم و توجهشان را به موزاییک های کف کلاس بردم. برای حجم هم از آنها پرسیدم که در این کلاس چند تا از کارتن های تغذیه مدرسه جای می گیرد؟
با تصور این که این بار انشالله همه فهمیدند، مطلب جدید را شروع کردم و می خواستم رابطه محاسبه حجم شکل های منشوری را بگویم که دوباره دست یکی بالا آمد. دیگر کلافه شده بودم و همین که نمی شد درس را آغاز کرد، اعصابم را خرد کرده بود. مطلب به این سادگی و آن هم مربوط به سال قبل چقدر برایم مشکلات به وجود آورده بود، اگر بر یادآوری باشد، به نظر سه بار توضیحاتم می بایست کفایت کند.
کمی اخم کردم و گفتم: چندبار توضیح دادم؟ حواستان کجاست که متوجه نمی شوید؟ چرا گام اولی را که گفتم برنمی دارید؟ چرا تمرکز ندارید؟ یکی از بچه ها گفت: آقا اجازه گام اول را برمی داریم ولی گام دوم خیلی سخت است، وقتی نمی فهمیم چرا بگوییم فهمیده ایم؟! خودم را کمی آرام کردم و به این فکر افتادم که شاید این بندگان خدا راست می گویند. تفاوت متر و متر مربع و متر مکعب برای من بسیار ساده است و شاید برای این ها سخت و دشوار باشد.
به خاطر اهمیت بسیار گام دوم به دنبال راهی می گشتم تا فهمیدن در این بچه ها به بهترین شکل صورت بگیرد. فکری به ذهنم رسید و به انبار مدرسه رفتم و یک کارتن از شیرینی های کام و یک کارتن هم شیر پاکتی که مربوط به تغذیه رایگان مدارس بود، آوردم. دوباره همه آن مطالب را گفتم و منظم روی تخته سیاه نوشتم، سپس به هر کدام از آنها یک شیر پاکتی دادم. بزرگترین رویه شیر پاکتی را نشانشان داد و گفتم طول و عرض آن را اندازه بگیرند، همه با خط کش به جان پاکت شیر افتادند و اندازه گرفتند.
بعد گفتم محیط را حساب کنید، یکی از بچه ها پرسید: آقا اجازه محیط یعنی دور شکل؟ گفتم: بله و همه عددهای طول و عرض را با هم جمع کردند، بیشتر کلاس اشتباه گفتند و تقریباً یک سوم کلاس درست گفتند. آنهایی که اشتباه گفته بودند وقتی از آنهایی که درست گفته بودند پرسیدند، خنده شان گرفت و به من گفتند: آقا اجازه ببخشید ما روبروهایشان را حساب نکردیم.
بعد گفتم مساحت آن را حساب کنند، تعداد زیادی از آنها نمی دانستند چه کار باید کنند و چند دانش آموز زرنگ کلاس سریع طول را در عرض ضرب کردند و مساحت را به دست آوردند. بقیه بچه ها هم سریع موضوع را فهمیدند و همین کار را کردند و بعد از به دست آوردن جواب غوغایی در کلاس به پا کردند. گفتم: آفرین، درست است، ولی چرا طول را در عرض ضرب کردید؟ چشمانشان از حدقه بیرون آمده بود و فقط مرا نگاه می کردند. شاگر اول کلاس گفت: آقا اجازه خُب فرمول مساحت مستطیل همین است. چرا ندارد! گفتم قبول، حالا این عددی که برای مساحت به دست آورده اید چه چیزی را نشان می دهد؟ عدد طول که معلوم است، روی خط کش عدد آن را دیدید و نوشتید، این عدد تعداد سانتی متر ها را نشان می دهد. حالا این عدد مساحت را چه طور با خط کش می خواهید نشان دهید؟
چالشی که بین بچه ها ایجاد کرده بودم، خوب جواب داده بود و همه درگیر این بودند که مساحت را چگونه با خط کش می توان نشان داد. خطکش را روی سطح شیرپاکتی بالا و پایین می بردند ولی به جایی نمی رسیدند. مستطیلی روی تخته سیاه کشیدم و طول و عرضش را به همان اندازه طول و عرض رویه شیر پاکتی گذاشتم. بعد هر کدام را به تعداد اندازه شان به قسمت های برابر که نشان دهنده یک سانتیمتر بود، جدا کردم و به صورت شطرنجی به هم وصل کردم. به بچه ها گفتم این همان شکلی است که شما حساب کردید. حال تعداد مربع های داخل آن را بشمارید.
همه شمردند و یک عدد را اعلام کردند، در ادامه گفتم: عددی که برای مساحت به دست آوردید چند است؟ وقتی به دفترهایشان نگاه کردند از تعجب شاخ در آوردند، همان تعداد مربع ها بود. شاگرد اول کلاس با چنان ذوقی گفت: آقا اجازه حالا فهمیدیم چرا طول را در عرض ضرب می کنند، به خاطر این که تعداد این مربع ها را بدست آورند. گفتم: آفرین، مساحت را نمی شود با خط کش نشان داد و به همین خاطر تعداد مربع هایی که کنار هم هستند و سطح را می پوشانند را می شمارند، به همین خاطر وقتی مساحت را حساب می کنیم در انتهای واحد آن مربع را اضافه می کنیم، مثلاً سانتی متر مربع، متر مربع، کیلومتر مربع.
بحث های خوبی در کلاس به راه افتاد و هرکسی چیزی می گفت. فکر کنم فرق بین محیط و مساحت را کاملاً درک کردند، همین استفاده از خط کش که در محیط امکان استفاده از آن هست و در مساحت نیست و همچنین در مساحت چاره ای جز شمردن مربع ها نداریم، به آنها بسیار در فهمیدن کمک کرده بود. گام دوم به خوبی در حال پیشرفت بود. انتخاب شیر پاکتی در اصل به خاطر درس حجم بود، تازه می خواستم وارد موضوع اصلی شوم و بگویم که حجم را با مکعب پر می کنند که ناگاه زنگ خورد، وقتی برای ورود به درس اصلی نماند و این زنگ کلاً به یادآوری مفهوم محیط و مساحت گذشت، آن هم فقط در شکل پایه که مستطیل بود.
من همیشه وقت کم می آوردم، ولی این بار جور دیگری بود، کل زنگ برای یادآوری صرف شد و حتی یک کلمه هم در مورد حجم نگفتم. ولی به نظرم این کار لازم بود، می بایست گام دوم محکم برداشته می شد. همین که بچه ها خوب فهمیدند ارزش داشت، ای کاش همین فهمیدن در سال های قبل رخ می داد تا امروز این قدر مشکل نداشتیم. به بچه ها گفتم تا همه شیر و کیک هایشان را با خودشان ببرند و بخورند. درست است که نوبت شیر امروز بود و نوبت شیرینی کام فردا، ولی صلاح دانستم که هر دو را امروز بخورند.
بچه ها در حال خروج از کلاس بودند و من هم داشتم دفتر نمره و وسایلم را جمع می کردم که دیدم باز دست یکی از بچه ها بالاست. شوکه شدم و بلند شدم و گفتم: به خدا هرچه بلد بودم برای یاد دادن به شما گفتم، دیگر کجا را نفهمیدی؟ دانش آموز که جا خورده بود با صدایی لرزان گفت: آقا اجازه خواستم بگم که این گام دوم چقدر خوشمزه است؟ نتوانستم جلو خنده ام را بگیرم، خدا را شکر که بیشتر بچه ها رفته بودند وگرنه به چهره ی جدی ام خدشه ای اساسی وارد می شد، من در کلاس شخصیتی بسیار جدی دارم.
در دفتر همچنان به گفته این دانش آموز فکر می کردم و آنجا تازه دانستم که فهماندن چقدر سخت است و تا زمانی که دانش آموز خود با مفهوم درگیر نشود، یادگیری اتفاق نخواهد افتاد. چقدر رعایت این گام ها در آموزش ریاضی مهم است. خیلی از بچه ها به خاطر همین که این موارد را رعایت نمی کنند در ریاضی دچار مشکل می شوند و از آن متنفرند. از این به بعد در کلاس هایم در مورد این سه گام بیشتر باید صحبت کنم.
در همین حین ناگهان یادم آمد که برای گام سوم کاری انجام نداده ام. این همه کار انجام دادم بدون این که برای تثبیت آن فکری کنم، مهمترین گام را فراموش کرده بودم. بچه ها بدون تمرین هر آنچه را یادگرفته اند به فراموشی خواهند سپرد. باید برای گام سوم حتماً کاری می کردم. دیگر وقتی نبود تا روی تخته سیاه تمرین بنویسم، بهترین کار استفاده از استنسیل مدرسه بود، باید چند سوال روی مومی* می نوشتم و به آقای مدیر می دادم تا تکثیر کند و به بچه ها بدهد.
از آقای مدیر مومی خواستم، پرسید: می خواهی امتحان بگیری؟ گفتم: نه، برای گام سوم می خواهم. با تعجب نگاهم کرد و گفت: گام سوم چیست؟ مگر ورزش درس داده ای؟ این بار نوبت من بود که متعجب شوم، گفتم: من کجا و ورزش کجا؟ آقای مدیر گفت: خودت گفتی گام سوم، مگر پرش سه گام درس داده ای؟ هر دو زدیم زیر خنده و بعد خیلی مختصر موضوع را به ایشان توضیح دادم. واکنش آقای مدیر خیلی منطقی بود، گفت: یک بار هم که این بچه ها از دست تو خلاص شده اند و مشق ندارند، من نمی گذارم به آنها مشق بدهی. بگذار این بندگان خدا یک نفسی هم بگیرند.
و همین باعث شد در گام سوم من خللی رخ دهد و پرشم کامل نشود.
* مومی: برگه ای بسیار نازک که با قلم مخصوص فلزی روی آن نوشته می شد و بعد روی دستگاه استنسیل قرار می گرفت و با عبور جوهر از محل های نوشته شده، مطالب و متن ها روی کاغذ چاپ می شد.
۲۴۶. مینی بوس
عصر جمعه بود و حال و هوای دلگیر آن فضا را سنگین کرده بود، همه دوستان جمع بودیم و روی سکوی مغازه ای بسته نشسته و منتظر مینی بوس بودیم تا به روستا برویم. قانون مینی بوس های روستا این بود که صبح ها به شهر می آمدند تا مردم به کارشان برسند و عصرها به روستا بازمی گشتند، معمولاً هم همان مسافرانی که صبح آورده بودند را می بردند. به همین خاطر است که ما نمی توانیم صبح های شنبه با مینی بوس های روستا به مدرسه برسیم و جمعه عصرها باید به راه بیفتیم.
مینی بوس رسید و درونش مملو بود از همه چیز، مسافران را به سختی می شد از میان آن همه وسایل که شامل کیسه گونی و کارتن و لوله و حتی مرغ و خروس بود، تشخیص داد. وقتی در باز شد و حسین بالا رفت نمی توانست وارد شود، برای ما دیدن این منظره کاملاً غیرعادی بود ولی از چهره مسافران و آقای راننده خلاف این دیده می شد. آقای راننده خیلی عادی رو به مسافران درون ماشین کرد وگفت: کمی جابه جا شوید تا این آقا دبیرها هم سوار شوند.
دوستان به هر طریقی بود خود را بر روی صندلی ها جای دادند، فکر کنم روی یک صندلی دو نفر و شاید هم بیشتر نشستند. باورم نمی شد که در این مینی بوس بشود جای خالی ای یافت، نشستن دوستان هم به خاطر فداکاری چند جوان بود که به انتهای مینی بوس رفتند و در آنجا به زحمت خود را جای دادند. وقتی نوبت به من رسید دیگر حتی جایی هم برای ایستادن نبود، چه برسد به نشستن. راننده که مردی میان سالی بود نگاهی به من کرد و گفت: سرپا که جاهست، بیا بالا. ولی وقتی پیاده شد و از این طرف آمد، خودش هم دید که حتی برای ایستادن نیز در این ماشین جایی نیست.
در را به هر زحمتی بود بست، به یاد اتوبوس واحد افتادم که گاهی مردم از بیرون فشار می آوردند که در بسته شود. برگشت و به من که بهت زده فقط نگاهش می کردم، گفت: به دنبالم بیا. مانده بودم که مگر جای خالی دیگری هم هست که بتوانم سوار شوم؟ وقتی به سمت انتهای مینی بوس رفت، لرزه بر اندامم افتاد، دو حالت بیشتر نمی بود، یا درون صندوق عقب یا بر روی باربند بالا باید می رفتم، اینجا مگر هندوستان است که در سقف هم مسافر سوار کنند. اصلاً از خیر رفتن گذشتم، آخرش یک روز غیبت می خورم.
خدا را شکر از مقابل صندوق عقب هم گذشت و به سمت در راننده رفت، برایم سوال بود که اگر می خواست سوار شود، چرا به من گفت دنبالش بروم؟ ضمناً چرا این همه مسیرش را طولانی کرد، از همان جلو ماشین می رفت. تا در را باز کرد تعدادی کیسه کود پایین افتاد، کمی غر غر کرد و به من اشاره کرد که کیسه ها را همراهش تا صندوق عقب ببرم. به هر زحمتی بود آنها را در صندوقی که آنجا هم پر بود از چیزهای گوناگون جای داد و در آن را با زحمت بسیار بست. دوباره به جلو مینی بوس بازگشتیم، خودش سوار شد و به پشت فرمان رفت، من هم فقط نگاهش می کردم. مثلاً قرار بود برای من هم جایی پیدا کند. مدتی گذشت و با تعجب از من پرسید: چرا سوار نمی شوی؟
اول که هیچ نمی فهمیدم ولی وقتی سوار شدم و در بسته شد تازه فهمیدم که جایی بسیار ویژه به من داده است، کنار خودش !!جایگاهی که کاملاًVIP بود، تا به حال تجربه نشستن در چنین جایی را نداشتم. یک چهارم ام روی صندلی بود و ما بقی در هوا و فقط خودم را با فشار بر میله ای که بر روی در نصب شده بود نگاه می داشتم. تصور این که در بین راه این در باز شود، تنم را به لرزه می انداخت. هنوز به راه نیفتاده بودیم که به آقای راننده گفتم: آیا این در اطمینانی است؟ اگر باز شود که من وسط جاده هستم. با لبخندی جواب داد قفلش را ببند تا اطمینانی شود، این چفت و بست ها را در درب های انباری دیده بودم، ولی هرچه بود مطمئن به نظر می رسید.
هنوز چیزی از راه که حدود دو ساعت در پیچ و خم های کوهستان بود، نگذشته بود که احساس بی حسی در پای چپم کردم، این بی حسی با سرعتی باور نکردنی داشت کل سمت چپم را در بر می گرفت. با این وضعیت تا چند دقیقه دیگر کنترل خودم را در این مکان حساس از دست خواهم داد و درون رکاب در سقوط خواهم کرد. برای این که از این مخمصه خلاصی یابم، خودم را تکانی دادم تا هم جایی باز شود و هم خون در سمت چپ بدنم جریان یابد.
همین باعث شد آقای راننده اعتراض کند، بلندبلند گفت: چه کار می کنی؟ با این کارهایت حواس مرا پرت می کنی. مگر نمی دانی رانندگی کار حساسی است و باید حواسم کاملاً جمع باشد! مثل آدم آرام بنشین تا برسیم. از ایشان عذرخواهی کردم و گفتم: چاره ای ندارم و وضعیت را به طور خلاصه برایشان شرح دادم. وقتی فهمید علت چیست، کمی خود را جابه جا کرد و من با موفقیت توانستم این بار یک سوم ام را روی صندلی جای دهم. همین موفقیت بسیاری بزرگی برای من بود و سعی می کردم حتی میلی متری هم از صندلی را از دست ندهم، در پیچ ها و دست اندازها تمام سعیم این بود که از این پیشرفتی که داشتم، عقب ننشینم.
همین باعث شد که سر صحبتش باز شود و شروع کرد به تعریف داستان ها و اتفاقاتی که برایش رخ داده بود. آن قدر با آب و تاب حرف می زد که گاهی، چه عرض کنم، اکثر اوقات حواسش پرت می شد و از خط وسط به سمت چپ جاده منحرف می گشت. همان بار اول می خواستم به ایشان تذکر بدهم ولی اصلاً شرایطش نبود، همین چند دقیقه قبل خودش از حواس جمع در رانندگی گفته بود. تنها عامل هشدار دهنده ماشین هایی بودند که از روبرو می آمدند و همه شان به ما چراغ می دادند.
برایم بسیار عجیب بود که آقای راننده در عکس العملی که نشان می داد و به سمت راست جاده باز می گشت، دستی هم برایشان بلند می کرد. هنوز سوال این که چرا برای اینها دست بلند می کند در ذهنم تشکیل نشده بود که خودش جوابش را داد. گفت: من در این جاده بسیار معروف هستم و همه راننده ها مرا می شناسند. مرا در این جاده به خاطر دست فرمان عالی ام می شناسند، در واقع من پدر این جاده هستم. خودت که می بینی تقریباً همه ماشینها از روبرو برای سلام به من چراغ می دهند.
در سکوتی عمیق به خاطر این جواب آقای راننده فرو رفتم. اصلاً باورم نمی شد ایشان با این همه تجربه در رانندگی این گونه فکر می کنند. معروف بودنشان قابل قبول است ولی این دلیل برای چراغ دادن ها اصلاً قابل قبول نبود. یکی دوبار دیگر هم دستش را بالا برد به عنوان جواب سلام و دوباره کلی از مشهور بودنش در منطقه صحبت کرد. از این که همه به او احترام می گذاشتند، خوشحال بود و می گفت: باید احترام بگذاری تا احترام ببینی.
آقای راننده را به طور کامل جو گرفته بود و در فضا سیر می کرد. حالا دیگر روی صحبتش من نبودم و برای چند مسافری که در آن طرف نشسته بودند صحبت می کرد و همین باعث می شد بیشتر منحرف شود و تعداد چراغ ها هم زیاد شود. یکی دوبار هم برگشت تا با پشت سری هایش صحبت کند. در یکی از پیچ های جاده میلی متری از کنار یک کامیون گذشتیم که قبض روح شدم. واقعاً ترسیده بودم، هر اتفاقی که می افتاد اولین مصدوم آن من بودم چون در جایی بودم که اولین برخورد از مقابل در آنجا صورت می گرفت. البته به جای مصدوم، مرحوم بگویم بهتر است.
این بار تمام بدنم از ترس داشت بی حس می شد. تاریک شدن هوا هم مزید بر علت شده و همه چیز در مقابلم چشمانم تیره و تار شده بود. ترس کاملاً بر من غالب شده بود و دیگر کنترلم را نداشتم. با صدایی تقریباً بلند به آقای راننده گفتم: مرد مومن این همه ماشین چراغ می دهند که تو برگردی به مسیر خودت، نه سلامی در کار است و نه علیکی. تو همه اش انحراف به چپ می روی. حواست به جاده نیست و فقط داری از خودت تعریف می کنی، یک کم هم به جاده نگاه کن تا همه ما را به ته دره نبردی.
ناگهان آن چهره مهربان که داشت داستان های قهرمانانه خودش را تعریف می کرد به چهره ای خشمگین بدل شد، ابتدا سکوت معنا داری کرد، بعد مینی بوس را با شدت به شانه خاکی کشاند و با ترمزی ناگهانی آن را متوقف کرد، به طوری که همه مسافران به جلو پرت شدند.صدای ترمز دستی اش از خودش هم خشن تر بود. وقتی همه چیز متوقف شد رو به من کرد و با لحنی بسیار عصبانی گفت: چه طور جرات می کنی از من ایراد بگیری؟ آقای دبیر، من سی سال است در این جاده رانندگی می کنم و تا کنون کسی از رانندگی من ایراد نگرفته است. در این مدت مدید فقط دو بار چپ کرده ام، یک بار هم اتاق را عوض کرده ام. سی سال بدون خطر رانندگی کرده ام و حالا شما یک الف بچه از کار من ایراد می گیری. پلیس تا کنون با من به این صورت حرف نزده است.
نفهمیدم کی در را باز کرد و با یک تکان، ناگهان خود را در هوا معلق یافتم، تا آمدم به خودم بجنبم روی شن های کنار جاده ولو شده بودم. مسافران هم در کسری از ثانیه پیاده شده بودند و دور من و آقای راننده حلقه زده بودند. قدرت تکلم نداشتم و بسیار ترسیده بودم، تا حالا کسی این گونه مرا دعوا نکرده بود. اصلاً تا به حال دعوا را از نزدیک ندیده بودم و همیشه از آن دوری می جستم. هنوز حالم جا نیامده بود که ناگهان آقای راننده را دیدم که داشت سمت من می آمد، فقط اخم و تکان خوردن لبانش را می دیدم و چیزی نمی شنیدم، فکر کنم گوشهایم دیگر طاقت شنیدن این فرکانس بالای صدای آقای راننده را نداشت.
مسافران و دوستان به دادم رسیدند و مرا از آقای راننده که همچون کوه آتشفشان شده بود دور کردند. بعد از مدتی خودم را در انتهای مینی بوس یافتم، اما نمی دانم چگونه. به زحمت کنار یکی از دوستان نشسته بودم و فقط مقابل را نگاه می کردم. تا خود روستا یک کلمه هم حرف نزدم و ساکت در جای خودم نشسته بودم و منتظر رسیدن و پیاده شدن از مینی بوس بودم. نمی دانم چرا راه کش می آمد و نمی رسیدیم.
نگاه های مسافران واقعاً ویران کننده بود، به من نگاه می کردند و بین خودشان چیزهایی می گفتند. دوستان من همه ساکت بودند و فکر کنم از دست من خیلی عصبانی بودند. وقتی پیاده شدیم هوا کاملاً تاریک شده بود، چشم هایم سویی نداشت و پاهایم نیز توانی در خود نداشت. آن قدر حالم بد بود که بچه ها هوایم را داشتند تا زمین نخورم. به خانه که رسیدیم دوستان بلافاصله سماور را روشن کردندو وقتی یک چای با قند فراوان نوشیدم کمی حالم جا آمد و از آن برزخ دیوانه کننده خارج شدم. حمید رو به من کرد و گفت: یادت باشد وقتی با یک راننده هم صحبت شدی فقط تایید کن، شنونده باش و به هیچ عنوان مخالفت نکن. اتفاق امروز به خیر گذشت وگرنه وسط بیابان باید پیاده می شدی و هزار مصیبت دیگر ا تحمل می کردی. این سخن را آویزه گوشم کردم تا دیگر دچار این گونه مشکلات نشوم.